Nazwa
Pierwsza wersja nazwy"Iran"pojawia się już
w Aweście,gdzie jest mowa o Aryānām[kraju]Ariów.Jej formą średnioperską było
używane przez Sasanidów określenie Ērānšahr kraj Ariów.Mimo to w językach
europejskich aż do XX wieku na określenie Iranu używano powszechnie nazwy
Persja,a nie Iran.Nazwa Persja pochodzi od nazwy ludu stanowiącego część ludów
irańskich przybyłych na terytorium dzisiejszego Iranu pod koniec II tysiąclecia
p.n.e.Persowie po raz pierwszy zostali wspomniani w asyryjskiej inskrypcji z
843 roku p.n.e.Użyto w niej nazwy Parsuaš,co jest odpowiednikiem staroperskiego
Pārsva-.Nazwy Persja używano początkowo w stosunku do terytorium zamieszkanego
przez Persów,czyli stosunkowo niewielkiego kraju rządzonego przez podległych
Medii Achemenidów,kiedy ci ostatni opanowali jednak stworzone przez Medów
imperium,Grecy nazwę tę zaczęli stosować w stosunku do całego państwa tworzonego
przez Persów i Medów.Od nich nazwa Persja przeszła do języków europejskich.Tymczasem
Irańczycy pomiędzy sobą nadal używali określenia Persja jedynie w wąskim
znaczeniu stąd dzisiejszy ostan Fars,którego nazwa wywodzi się od tej
starożytnej.W roku 1935 Reza Szah Pahlawi poprosił o używanie nazwy Iran także przez
dyplomację państw obcych.Początkowo na Zachodzie nową dla niego nazwę tego
kraju przyjęto z pewnym zaskoczeniem,dzisiaj jednak jest ona coraz powszechniej
używana na całym świecie,chociaż określenia Persja nadal używa się jako
wygodnego synonimu,zwłaszcza dla dawniejszych okresów historii Iranu.
Informacje
ogólne
Iran graniczy(zgodnie z ruchem wskazówek zegara)z
Irakiem(1458 km),Turcją(499 km),Armenią(35 km),Azerbejdżanem(611 km w tym 179
km z Nachiczewańską Republiką Autonomiczną azerbejdżańską eksklawą),Turkmenistanem(992
km),Afganistanem(936 km) i Pakistanem(909 km).Łączna długość linii granicznej
wynosi 5440 km.Długość linii brzegowej: 2440 km.Oprócz tego 740 km wybrzeża nad
Morzem Kaspijskim klasyfikowanym jako jezioro.
·Ludność 70495782(dane z 2006);
·Grupy etniczne:Persowie 51%,Azerowie
24%,Gilanie i Mazandaranie 8%,Kurdowie 7%,Arabowie 3%,Lurowie 2%,Beludżowie
2%,Turkmeni 2%,inni 1%;
·Religie:szyici 89%,sunnici
10%,chrześcijanie,zoroastrianie,żydzi i bahaiści 1%;
·Używane języki(razem z dialektami):perski
58%,języki tureckie 26%,kurdyjski 9%, luri 2%,beludżyjski 1%,arabski 3-4%
społeczeństwa uważa go za swój pierwszy język(znaczna część populacji zna go na
poziomie przynajmniej podstawowym),inne 3%;
·Stolica:Teheran 7,18 mln mieszkańców,zespół
miejski 12,1 mln mieszkańców(dane z 2007 roku);
·Podział administracyjny:30 ostanów(prowincji);
·Parlament:Islamskie Zgromadzenie
Konsultatywne(Madżlis-e-Szura e Islami);
·Kalendarz:w Iranie obowiązuje kalendarz
perski.
Podział administracyjny
Iran podzielony jest na 30 ostanów(prowincji,ostan w
liczbie mnogiej ostan-haa).
Iran
starożytny
Pierwszym śladem człowieka na terytorium
dzisiejszego Iranu są rysunki naskalne w pieczarze w Ghonbad-e Kus w
Mazandaranie,datowane na 40 tys.lat p.n.e.,Przedstawiające polowanie na
niedźwiedzie,nosorożce i dziki.W XI tysiącleciu istniały już na tym obszarze
ludzkie osady,zaś z połowy IX tysiąclecia pochodzi osada z Gandż Dare,której
mieszkańcy trudnili się hodowlą i prymitywnym rolnictwem.Następnie w całym
Iranie nastąpił rozwój kultur neolitycznych i związana z tym ekspansja
osadnictwa.Pierwszym państwem na terenie Iranu był Elam,zajmujący w
przybliżeniu terytorium dzisiejszego ostanu Chuzestan,którego stolica,Suza,została
założona już ok.4200 r.p.n.e.Przełomowym wydarzeniem w historii Iranu było przybycie
na jego terytorium Ariów,przodków dzisiejszych Irańczyków,pod koniec II
tysiąclecia p.n.e.Początkowo najpotężniejszym z ich plemion byli Medowie,którzy
pod koniec VII w.p.n.e.Zniszczyli państwo asyryjskie i założyli własne
imperium,rozciągające się od Lidii na zachodzie do Baktrii na wschodzie.Ich
państwo przejął jednak ok.r.550 p.n.e.W wyniku buntu władca Persów z dynastii
Achemenidów Cyrus II(559 p.n.e.–529 p.n.e.).Wkrótce podbił on Lidię i
Babilonię,a jego następcy rozciągnęli władzę Achemenidów także na Egipt i
dolinę Indusu.Imperium Achemenidów było szczytowym momentem politycznej potęgi
Irańczyków w całej ich historii.Ich państwo zostało podbite przez Aleksandra
Wielkiego(336 p.n.e.–323 p.n.e.),Zaś po jego śmierci tereny irańskie dostały
się pod władzę greckich Seleucydów.Ta hellenistyczna monarchia szybko jednak
zaczęła się rozpadać.Już ok.r.238 p.n.e.Na tereny północnego Iranu wkroczyli
wschodnioirańscy Parnowie,którzy w II wieku p.n.e.Zajęli resztę dzisiejszego
Iranu i Mezopotamię.W tym samym okresie na wschodnich rubieżach państwa
Seleucydów uniezależniło się Państwo Greków Baktryjskich,które jednak zostało
podbite przez irańskich Saków ok.140 r.p.n.e.Ich miejsce zajęli z kolei
Kuszanowie,którzy zajmowali dominującą pozycję we wschodnim Iranie aż do połowy
III w.N.e.Tymczasem założone przez Parnów Królestwo Partów wdało się w niemal
trzystuletnią rywalizację z Rzymem,której najbardziej spektakularnym momentem
była zwycięska Bitwa pod Carrhae w 53 r.p.n.e.Późniejsze wojny były jednak dla
niego mniej szczęśliwe,głównie z powodu słabości wewnętrznej,którą w roku 224 wykorzystał
Ardaszir I z Farsu,obalając Partów i zakładając własną dynastię Sasanidów.Sasanidzi
wznowili rywalizację z Rzymem i uczynili zaratusztrianizm religią państwową,prześladując
inne wyznania,takie jak manicheizm,mazdakizm i chrześcijaństwo.Chosrowowi
II(590-628)udało się zająć większość wschodnich terytoriów Bizancjum,jednak
ostatecznie uległ on kontrofensywie cesarza Herakliusza.Wyczerpane wieloletnią
wojną państwo Sasanidów uległo najazdowi zjednoczonych w ramach islamu Arabów w
roku 651 zginął ostatni Sasanida,Jezdegerd III.Czasy Sasanidów były także okresem
rozkwitu Iranu wschodniego,gdzie od V wieku Sogdyjczycy zdominowali Jedwabny szlak,transportując
nim obok towarów także religie,takie jak zaratusztrianizm,manicheizm i buddyzm.Podbój
wschodniego Iranu przez Arabów zakończył się dopiero w połowie VIII wieku.
Iran
średniowieczny
Najazd arabski i związane z nim pojawienie się
islamu to najważniejsza obok przybycia Ariów cezura w historii
Iranu.Początkowo,za czasów Kalifów prawowiernych i Umajjadów Irańczycy byli
traktowani w kalifacie jak obywatele drugiej kategorii.Dopiero,kiedy wzięli oni
masowy udział w ruchu,który doprowadził do uzyskania władzy przez Abbasydów,ta
sytuacja zaczęła się zmieniać.To wtedy też,dopiero po 750 roku,większość Irańczyków
nawróciła się na islam,wyrzekając się rodzimego zaratusztrianizmu.Dwa pierwsze
wieki po najeździe arabskim nazywane są czasami"wiekami milczenia",bowiem
perskie piśmiennictwo tego okresu,zdominowane przez język arabski,niemal
zanikło.W przeciwieństwie do Egiptu czy Syrii w Iranie ostatecznie islamizacja
nie została jednak połączona z arabizacją.W wieku IX do władzy doszły rodzime
dynastie,takie jak Saffarydzi czy Samanidzi,pod których władzą odrodził się
pisany język perski,zapisywany arabskim alfabetem.Szczególnie ci drudzy
położyli wielkie zasługi w rozwoju irańskiej kultury,patronując m.in.pisaniu
przez Ferdousiego Szahname,narodowego eposu Irańczyków,w którym przechowało się
wiele przedmuzułmańskich tradycji.Jednocześnie w roku 945 irańscy i szyiccy
Bujidzi rozciągnęli swój protektorat nad rezydującym w Bagdadzie kalifem.Pod
koniec X wieku Samanidzi upadli pod naciskiem tureckich dynastii Ghaznawidów i
Karachanidów.Ci pierwsi właściwie całkowicie się ziranizowali i do pewnego
stopnia kontynuowali samanidzkie tradycje,jednak już w połowie XI wieku musieli
ustąpić miejsca koczowniczym Seldżukom,którzy zachowali swoją etniczną odrębność.W
roku 1055 Seldżucy zajęli także miejsce Bujidów jako protektorzy kalifa.Czasy
Seldżuków,jak i ich również tureckich następców,Chorezmszachów,były jednak
względnie dobre dla Iranu,głównie dzięki wysiłkom irańskich cywilnych
urzędników,takich jak wezyr Nizam al-Mulk,którzy
umiejętnie"cywilizowali"panowanie koczowniczych najeźdźców.Prawdziwą
tragedią był natomiast najazd Mongołów,którzy w pierwszej połowie XIII wieku
zniszczyli wiele ważnych ośrodków miejskich i znaczną część sieci irygacyjnej,a
następnie założyli dynastię Ilchanidów.Za jej panowania rozpoczął się proces
odbudowy,ale po jej upadku w roku 1335 podzielony Iran był wstrząsany walkami
pomiędzy pomniejszymi dynastiami,a wkrótce stał się ofiarą kolejnego najazdu
koczowników o tragicznych skutkach,tym razem pod przywództwem
Timura(1370-1405).Jego rola była właściwie całkowicie destrukcyjna.Pozbawione
jakichkolwiek trwałych podstaw państwo Timura po jego śmierci rozpadło się,a w
powstałą próżnię wkroczyły turkmeńskie federacje plemienne Kara Kojunlu i Ak
Kojunlu.Jedynie w Azji Środkowej aż do początku XVI wieku rządzili spadkobiercy
Timura,władcy w zasadzie tureccy,ale wielcy mecenasi perskiej kultury.Rywalizację
pomiędzy Kara Kojunlu i Ak Kojunlu ostatecznie wygrali ci drudzy,jednak ich z
kolei pokonali inni Turkmeni,zorganizowani w szyicki tarikat działający pod
przywództwem rodu Safawidów.W roku 1501 ich przywódca Isma'il I(1501–1524)zajął
Tebriz i ogłosił się szachinszachem,a wkrótce opanował cały dzisiejszy Iran.
Iran
nowożytny
Safawidzi rozpoczęli nowy etap irańskiej historii
doprowadzając do masowego nawrócenia jego mieszkańców na szyicką wersję islamu
i po raz pierwszy od czasów kalifatu jednocząc cały Iran na okres ponad dwóch
stuleci,podczas których jego granice zaczęły przybierać dzisiejszy kształt.Mimo
tych osiągnięć państwo Safawidów było wewnętrznie słabe i zacofane w stosunku
do swojego rywala,Imperium Osmańskiego,które udowodniło wyższość swojej
uzbrojonej w broń palną i artylerię armii nad kawalerią Turkmenów w Bitwie na równinie
Czałdyran w roku 1514.Także późniejsze walki z Osmanami były dla Safawidów
raczej niepomyślne,z wyjątkiem wojen toczonych przez Abbasa I
Wielkiego(1587–1629),potrafiącego w pewnym stopniu zreorganizować armię i
gospodarkę kraju.Słabość dynastii,która trwała właściwie jedynie dzięki
osiągnięciom Abbasa,objawiła się w pełni w momencie inwazji Afgańskiej w roku
1722,podczas której najeźdźcy zajęli niemal całe państwo.Sytuację opanował
dopiero militarny geniusz,Nadir Szah(1736–1747),który pokonał zarówno Afganów
na wschodzie jak i Osmanów na zachodzie,a następnie po przejęciu władzy nad
Iranem przedsięwziął zwycięskie wyprawy na terytoria Azji Środkowej i
Indii.Jego talentom wojskowym nie towarzyszyły talenty polityczne i przez swoją
politykę prymitywnego podatkowego wyzysku w kraju zrujnowanym przez wojny
doprowadził on do ostatecznie udanej serii zamachów na swoje życie.Założona
przez niego dynastia Afszarydów szybko uległa marginalizacji,zaś władzę nad
większą częścią Iranu przejął Karim Chan(1750–1779)z plemienia Zandów,w przeciwieństwie
do Nadir Szacha prowadzący politykę pełną umiarkowania i zdrowego rozsądku,która
przyniosła mu autentyczną popularność w udręczonym kraju.Jego następcy wdali się
w walkę o schedę po nim,którą wykorzystał wódz plemienia Kadżarów Agha Mohammad
Chan(1779–1797).Do roku 1796 opanował on cały Iran,tym samym stając się założycielem
dynastii Kadżarów.Nowa dynastia musiała stawić czoła rosnącej obecności na
terenie Iranu dwóch europejskich mocarstw,Wielkiej Brytanii i Rosji.W roku 1800
brytyjska misja dyplomatyczna uzyskała otwarcie Zatoki Perskiej dla swojego
handlu,rozpoczynając tym samym erę stopniowego wiązania Iranu z ekonomicznymi
interesami Brytyjczyków.Natomiast w latach 1804–1813 i 1826–1828 Iran stoczył
dwie przegrane wojny z Rosją,w wyniku których utracił Zakaukazie i musiał
przyznać Rosjanom przywileje konsularne i handlowe.Kolejnym niepowodzeniem była
przegrana wojna z Wielką Brytanią w latach 1856–1857,w wyniku której Iran
ostatecznie musiał wyrzec się swoich pretensji do Heratu.Kolejne traktaty,zawierane
w wyniku militarnych bądź ekonomicznych nacisków,które były możliwe ponieważ
stopniowo zwiększało się uzależnienie rządu od zagranicznych pożyczek,przyznawały
europejskim mocarstwom coraz większe prawne i ekonomiczne przywileje.Mimo swojej
słabości Iran nie stracił jednak całkowicie suwerenności.Stało się tak z dwóch
powodów.Po pierwsze jego okupacja nie wydawała się potencjalnym źródłem wielkich
korzyści gospodarczych.Po drugie Rosja i Wielka Brytania rywalizowały o wpływy
w Iranie,nawzajem uniemożliwiając sobie jego całkowite zdominowanie.Częściowo
pod naciskiem europejskim podczas panowania szacha Nasera ad-Dina(1848–1896)Iran
zaczął się powoli modernizować.W 1862 roku Brytyjczycy na podstawie wcześniej
uzyskanej koncesji rozpoczęli budowę sieci telegraficznej,w roku 1868 stworzono
pocztę,a w roku 1889 Brytyjczycy stworzyli Bank Szachinszacha,posiadający
monopol na emitowanie pieniądza.Za czasów Nasera ad-Dina otwarto także pierwszy
uniwersytet.Największe znaczenie dla przyszłości miało jednak uzyskanie przez
Brytyjczyków koncesji na wydobywanie ropy naftowej w roku 1901.Kolejnym
posunięciem zwiększającym uzależnienie Iranu od obcych mocarstw było utworzenie
w roku 1879 Perskiej Brygady Kozackiej,dowodzonej przez rosyjskich oficerów,która
wkrótce stała się jedyną zdyscyplinowaną i nowoczesną formacją perskiej armii.W
ten sposób Iran rozpoczynał wiek XX z siecią łączności, bankiem emisyjnym i
kompanią naftową przynoszącą państwu większość dochodów w rękach Wielkiej
Brytanii,a jedyną skuteczną jednostką wojskową znajdującą się pod wpływem
Rosji.
Iran
współczesny
·1935 Reza Szah Pahlawi prosi o używanie
nazwy Iran przez dyplomację państw obcych.
·1941 wojska radzieckie i brytyjskie
wkroczyły do Iranu i obaliły mającego proniemieckie sympatie Rezę Szaha
Pahlawiego.Nowym szachem został jego syn Mohammad Reza Pahlawi.
·Kwiecień 1951 parlament irański
znacjonalizował Angielsko-Irańską Kompanię Naftową.Narastał konflikt między
wspieranym przez Waszyngton i Londyn szachem a premierem Mohammadem Mossadekiem,który
m.in.zablokował przyznanie koncesji naftowej ZSRR.Korzystając z pomocy alimów i
kół socjalistycznych Mossadek blokował również zachodnie wpływy w Iranie.
·22 sierpnia 1953 CIA przeprowadza zamach
stanu wymierzony przeciwko demokratycznie wybranemu premierowi Mohammadowi
Mossadekowi,nowym premierem mianowano szwagra szacha,generała Faizollaha
Zahediego,szach zostaje dyktatorem i marionetką USA.
·1959 Mohammad Reza Pahlawi zaczął
ograniczać wpływy alimów i zamykać islamskie szkoły.
·26 stycznia 1963 szach Reza Pahlawi
ogłosił Białą Rewolucję program"reform"realizowany dzięki miliardowym
zyskom ze sprzedaży ropy naftowej mających doprowadzić do modernizacji
kraju szach chciał m.in.uczynić armię irańską trzecią siłą w świecie(połowę
dochodów z ropy przeznaczał na armię),nawiązać przyjacielskie stosunki z
Izraelem i uczynić Iran piątą potęgą gospodarczą świata w latach 90.XX wieku.Opór
przeciwko błędnie wprowadzanym reformom oraz terrorowi zaczął narastać.Szczególnie
ostro zaczął krytykować szacha jeden z alimów,ajatollah Chomeini.Wielu
protestujących alimów i sufich trafiało do więzień.
·5 czerwca 1963 miały miejsce masowe protesty
w wielu miejscach w kraju.W wyniku ostrej reakcji armii zginęło ok.15000 ludzi.Wygnany
z kraju Chomeini udał się do Nadżafu w Iraku,skąd kierował oporem przeciwko
rządom szacha(m.in.wysyłając swoje przemówienia na kasetach magnetofonowych).Władza
szacha coraz bardziej opierała się na krwawym terrorze sianym przez tajną
policję SAVAK.Do kierowania irańskimi przedsiębiorstwami szach sprowadził 150
tys.zachodnich specjalistów.Tysiące mieszkańców wsi zaczęło przenosić się do
miast,których infrastruktura powoli przestawała wystarczać.
·1973–1976 PNB Iranu wzrósł o 50%,ale
potem przyszła recesja,a wraz z nią inflacja i bezrobocie.
·Wrzesień 1978 w związku z silnymi
protestami szach wprowadził stan wojenny.
·grudzień 1978 pięć milionów ludzi
zgromadziło się na gigantycznej demonstracji,uczestnicy domagali się usunięcia
szacha i ustanowienia republiki islamskiej.
·16 stycznia 1979 szach uciekł z kraju
wraz z rodziną,większość zachodnich specjalistów zrobiła to samo.
·1 lutego 1979 ajatollah Chomeini wrócił
do kraju.
·1 kwietnia 1979 proklamowano Islamską
Republikę Iranu.Przyjęto trudny do sklasyfikowania ustrój polityczny,łączący
elementy nowoczesnej demokracji z religijną dyktaturą.Z jednej strony Iran ma
parlament i prezydenta wybierane w wyborach powszechnych,zna instytucję
referendum,zaś władza opiera się na nowoczesnej zasadzie trójpodziału,z drugiej
jednak wszystko pozostaje pod nadzorem autorytetów religijnych.Najważniejsze
organy nadzoru religijnego to welajat e faghih teolog szyicki będący głową państwa
oraz Rada Strażników,spełniająca funkcję trybunału konstytucyjnego,w tym
badająca zgodność prawa stanowionego z zasadami islamu.Wprowadzono surowe prawa
wzorowane na szariacie.Od tego momentu zaczął się bardzo szybki wzrost liczby
mieszkańców Iranu.
·4 listopada 1979 studenci zajęli amerykańską
ambasadę w Teheranie,wzięli 66 zakładników,(z czego 13 od razu zwolniono).Spowodowało
to izolację kraju na arenie międzynarodowej.
·2–3 grudnia 1979 przyjęto konstytucję.Konstytucja
powstała przy współudziale 45 organizacji międzynarodowych.
·27 lipca 1980 szach Reza Pahlawi umarł w
Egipcie.
·22 września 1980 armia iracka
zaatakowała Iran,zaczęła się wojna iracko-irańska.
·20 stycznia 1981 po 444 dniach niewoli
amerykańscy zakładnicy wrócili do domu.
·3 lipca 1988 rakieta wystrzelona z
amerykańskiego krążownika USS Vincennes patrolującego Zatokę Perską strąciła
irańskiego Airbusa,na którego pokładzie było 290 pasażerów i załoga,nikt nie
przeżył.
·20 sierpnia 1988 koniec wojny
iracko-irańskiej.
·14 lutego 1989 ajatollah Chomeini
ogłosił fatwę nakazującą muzułmanom zabić Salmana Rushdiego.
·3 czerwca 1989 umarł ajatollah Chomeini,jego
miejsce zajął dotychczasowy prezydent Ali Chamenei.
·Lipiec 1989 w wyborach na prezydenta
republiki zwyciężył uważany za polityka umiarkowanego Ali Akbar Haszemi
Rafsandżani.Wcześniej w drodze referendum poszerzono kompetencje
prezydenta zniesiono urząd premiera,prezydent odtąd stoi na czele Rady
Ministrów.
·Luty/maj 1992 zwycięstwo zwolenników
prezydenta w wyborach parlamentarnych.
·1995 USA nałożyły na Iran sankcje
ekonomiczne za wspieranie terroryzmu i próby zdobycia broni nuklearnej,Iran
odrzucił oskarżenia.
·23 maja 1997 uznawany za reformatora
Mohammad Chatami wygrał wybory prezydenckie.Próby reform skończyły się jednak
niepowodzeniem i kraj pozostał pod kontrolą konserwatystów.Coraz częstsze
protesty studentów.
·8 czerwca 2001 kolejny wyborczy sukces
Chatamiego.Przy władzy utrzymują się jednak konserwatyści,a proreformatorskie
gazety są zamykane.Wielu reformatorów,w tym współpracownicy prezydenta,ląduje w
więzieniu.Jednak wprowadzone po rewolucji surowe prawa obyczajowe i dotyczące
roli kobiet ulegają powolnemu złagodzeniu.
·Wrzesień 2001 po zamachu terrorystycznym
na World Trade Center prezydent Chatami udziela poparcia USA w wojnie z
afgańskimi Talibami.Dyplomacja irańska odgrywa pozytywną rolę podczas
konferencji w Bonn.Jednak mimo to kilka dni później prezydent USA George W.Bush
umieszcza Iran na"osi zła"obok Iraku i KRL-D.
·Luty/czerwiec 2004 Wybory parlamentarne.Wybory
nie spełniły kryteriów demokracji,gdyż najpierw do wyborów nie dopuszczono
części kandydatów obozu reformatorskiego.Później,mimo ustępstw ze strony Rady
Strażników,większość reformatorów zbojkotowała wybory.Jednak frekwencja
przekroczyła 50%,a przewagę zdobyli umiarkowani konserwatyści.
·17 czerwca 2005 zaskakujące wyniki I
tury wyborów prezydenckich.Do II tury nie zakwalifikował się żaden z kandydatów
obozu reform.Druga tura rozegra się między umiarkowanym ajatollahem Alim
Akbarem Haszemim Rafsandżanim,a narodowokonserwatywnym burmistrzem Teheranu
Mahmudem Ahmadineżadem.
·24 czerwca 2005 w II turze wyborów
prezydentem wybrany został Mahmud Ahmadineżad,uzyskując 61,69% głosów.
·24 czerwca 2009 Mahmud Ahmadineżad
zostaje wybrany na drugą kadencję prezydencką
Czasy
obecne
Przeprowadzone w czerwcu 2005 wybory prezydenckie
pokazały,że wpływy fundamentalistów religijnych w społeczeństwie nadal są duże,a
liberalne środowiska mogą cieszyć się popularnością jedynie w wąskich kręgach
niektórych miast.Dla większości społeczeństwa ważniejsze od spraw roli religii
w życiu publicznym czy swobód obywatelskich okazało się rozwiązanie problemów
socjalno-bytowych,co obiecywali fundamentaliści.Głównymi wyzwaniami,przed
jakimi staje Iran,jest rozwiązanie problemów gospodarczych,walka z bezrobociem,zaś
w polityce zagranicznej rozwiązanie problemu energii atomowej,nad którą
prowadzone przez Iran badania budzą najwięcej kontrowersji.Według rządów
niektórych państw,w szczególności USA i Izraela,Iran zmierza do budowy broni
nuklearnej.Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej od kilku już lat nie może
wyegzekwować od Iranu kompletu wymaganych dokumentów ani dostępu do wszystkich
ośrodków badawczych,jednakże monitorując główny ośrodek wzbogacania uranu nie
stwierdziła nieprawidłowości.Według szacunków Iran posiada już wystarczającą
ilość materiałów rozszczepialnych,by stworzyć jeden ładunek atomowy.Władze
Iranu zaprzeczają tym doniesieniom i twierdzą,że chodzi o pokojowe wykorzystanie
energii jądrowej,jednakże niedopełnienie obowiązków wynikających z układu o
nierozprzestrzenianiu broni jądrowej sprowadziło na Iran embargo nałożone przez
Radę Bezpieczeństwa ONZ.Co pewien czas w mediach pojawiają się doniesienia o
planowanym ataku na Iran.Skandal na świecie,a nawet w samym Iranie wywołały
wypowiedzi prezydenta Ahmadineżada,kwestionujące holocaust,ewentualnie
postulujące przeniesienie Państwa Izrael do Europy,jako rekompensatę zbrodni na
narodzie żydowskim.Widać tu nawiązanie do słynnego sloganu"holocaust
industry",a dla prezydenta Ahmadineżada niezrozumiałe jest,że zbrodnie,za
które odpowiadają Europejczycy są rekompensowane kosztem muzułmańskich
Palestyńczyków.
Gospodarka
Irańska gospodarka jest jedną z najdynamiczniej
rozwijających się na Bliskim Wschodzie.Iran jest również jednym z niewielu
krajów muzułmańskich,który rozwija także inne sektory gospodarki,niezwiązane z
ropą naftową.Jednak wyż demograficzny ogromna liczba młodych ludzi sprawia,że
wykorzystanie relatywnie dobrego stanu gospodarki jest utrudnione.W ten sposób
mimo 7% wzrostu PKB bezrobocie przekracza 15%,wysoka jest również
inflacja ok.12-18%,co i tak jest ogromnym postępem w porównaniu z sytuacją
sprzed 10 lat.Raport UNICEF wskazuje,że w Iranie wciąż są ogromne rozwarstwienia
w dochodach ludności chociaż średni dochód na mieszkańca wynosi ok.8000 $
rocznie,wielu Irańczyków żyje na granicy minimum socjalnego,a wielu w nędzy.Jednak
ten sam raport zauważa,że sytuacja się poprawia,a rząd stara się realizować
wytyczne organizacji międzynarodowych.Zdecydowanie poprawia się dostęp do
opieki medycznej oraz edukacji.Iran jest eksporterem przede wszystkim ropy
naftowej i gazu ziemnego.Ważną gałęzią gospodarki jest też rolnictwo i eksport
orzeszków pistacjowych(1 miejsce na świecie w 2005)oraz daktyli(3.Miejsce na
świecie w 2005).Uznanym w świecie towarem pochodzącym z Iranu są ręcznie tkane
dywany perskie.Przedmiotem eksportu są również produkty przemysłu chemicznego i
tworzywa sztuczne.Import obejmuje maszyny,elektronikę,sprzęt AGD.W ostatnim
czasie rozwija się budząca kontrowersje na Zachodzie energetyka jądrowa.Hamującym
gospodarkę czynnikiem jest embargo,szczególnie na produkty przemysłu
lotniczego,które bardzo negatywnie wpływa na wielkość i bezpieczeństwo
transportu powietrznego.W wielkim przemyśle dominuje sektor państwowy,natomiast
w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw własność prywatna i spółdzielcza.Bardzo
ważną rolę gospodarczą odgrywa bazar,czyli mali i średni kupcy,stanowiący
wpływowe lobby polityczne.
Religia
Oficjalną religią Iranu jest islam szyicki.Iran jest
republiką teokratyczną.
Dane
z 2000:
·Islam:99%
·Bahaizm:0,52%
·Prawosławie:0,18%
·Judaizm:0,04%
·Protestantyzm:0,03%
·Katolicyzm:0,01%
·Inne chrześcijańskie:0,005%
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz