Islandia

Islandia(isl.Ísland,wym.[ˈislant])państwo położone w Europie Północnej,na wyspie Islandia i kilku mniejszych wyspach,m.in. archipelag Vestmannaeyjar w północnej części Oceanu Atlantyckiego.Nie należy do Unii Europejskiej,lecz jest jednym z czterech kandydatów do członkostwa w niej.Islandia jest jednym z krajów nordyckich.

Ustrój polityczny

Islandia jest krajem demokratycznym o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów.63 członków parlamentu zwanego Althingiem(isl.Alþingi)wybieranych jest w bezpośrednich wyborach co cztery lata.Szefem rządu jest,wyznaczany przez prezydenta,premier,który wraz z resztą gabinetu stanowi władzę wykonawczą.Wybory prezydenckie odbywają się,co cztery lata.

Podział administracyjny

Islandia podzielona jest na 23 regiony,regiony administracyjne(isl.sýsla,l.Mn.sýslur)oraz 14 niezależnych miast,czyli kaupstaður(l.Mn.kaupstaðir).Na poziomie lokalnym wyróżnia się 104 gminy(hreppur),które zajmują się oświatą,transportem i zagospodarowaniem przestrzeni.Islandia jest też podzielona na 8 okręgów sądowych,które są zgrupowaniami sýslur.Do 2003 były one także podstawą wydzielenia okręgów wyborczych.Obecnie jest tylko 6 okręgów wyborczych,a ich zasięg i liczba mandatów bardziej odpowiada liczbie ludności na danym obszarze.

Ludność

Odizolowanie wyspy od reszty kontynentu ograniczyło imigrację.Stąd też dopływ nowego materiału genetycznego był ograniczony przez wieki.Dzięki bogatej tradycji ustnej i pisanej wiele z rodzin może wskazać swoich przodków na wiele pokoleń wstecz.Wszystko to sprawia,że współcześni Islandczycy są przedmiotem wielu badań genetycznych.Przyrost naturalny wynosi 0,783%.Ludność poniżej 14 roku życia stanowi 21%,a powyżej 65 roku 12%.Przeciętna długość życia mężczyzny wynosi 78 lat(78,43),a dla kobiety prawie 83 lata(82,73).

Język

Kulturowo Islandczycy należą do Skandynawów posługują się językiem islandzkim,jednym z języków skandynawskich.

Religia

Państwową religią jest luteranizm.Do islandzkiego Kościoła luterańskiego należy 82,1% Islandczyków.Katolicy natomiast stanowią 2,4%.Na Islandii istnieje Wolny Kościół Rejkiawiku 2,3% wiernych,Wolny Kościół Hafnarfjörðuru(1,6%),a także pewna liczba zielonoświątkowców(1,1%).Inni chrześcijanie stanowią 1,7%,a inne wyznania 0,9%.Ateiści,niesprecyzowani albo wolnomyśliciele stanowią resztę,czyli 8,1%.

Geografia

Pod względem geologicznym Islandia jest najmłodszym obszarem kontynentu europejskiego.Położona na"gorącym punkcie"Grzbietu Śródatlantyckiego,posiada wiele,w tym czynnych,wulkanów,m.in.Heklę,Katlę,Askję,Grimsvötn,Hvannadalshnúkur(najwyższy szczyt kraju).O aktywności wulkanicznej świadczą także liczne gorące źródła oraz gejzery(samo słowo jest pochodzenia islandzkiego).Kraj w dużym stopniu wykorzystuje tanią energię geotermalną do ogrzewania mieszkań.Zgodnie z nazwą,Islandia to także"kraj lodu"około 11 proc.powierzchni tego wyżynno-górzystego kraju zajmują lodowce.Największe z nich to:Vatnajökull 8300 km²,Langjökull 953 km²,Hofsjökull 925 km²,Mýrdalsjökull 596 km² oraz Drangajökull160 km².Linia brzegowa wyspy jest dobrze rozwinięta.W licznych zatokach i fiordach ulokowały się mniejsze lub większe osady.Głównym miastem państwa jest jego stolica Reykjavík,gdzie mieszka 119,1 tys.mieszk.czyli blisko 2/5 ludności kraju.Natomiast w całym regionie stołecznym mieszka 3/5 ludności kraju.Pozostałe większe miasta to:Kópavogur¹(30 tys.)Hafnarfjörður¹(25,3 tys.)Akureyri(17,3 tys.)Keflavík(14 tys.)Garðabær¹(10 tys.)Mosfellsbær¹(8,4 tys.)Akranes(6,5 tys.)Selfoss(6,3 tys.)Seltjarnarnes¹(4,7 tys.) i Heimaey(4,4 tys.)Główny międzynarodowy port lotniczy położony jest w Keflavíku,natomiast dwa mniejsze,obsługujące również loty międzynarodowe,to Akureyri oraz Egilsstaðir.Lotnisko w Reykjavíku obsługuje właściwie tylko loty krajowe(nie licząc lotów na pobliską Grenlandię).

(1)wchodzi w skład regionu stołecznego

Odległość do najbliższych państw i wysp

·Dania:

·Grenlandia:287 km

·Wyspy Owcze:420 km

·Norwegia:

·Jan Mayen:550 km

·Norwegia kontynentalna:970 km

·Wielka Brytania:798 km

·Irlandia:1060 km

Historia

Islandia należy do najpóźniej zasiedlonych obszarów Europy.Pierwsi osadnicy pojawili się w roku 874.Byli to norwescy wikingowie oraz celtyccy(szkoccy i iryjscy)osadnicy.W roku 930 zebrali się oni po raz pierwszy na zgromadzeniu ogólnym,zwanym Althingiem.Można jednak spotkać się z opinią,iż ówczesny Althing nie był parlamentem,przez parlament rozumiemy bowiem instytucję demokracji pośredniej,czyli przedstawicielskiej,tymczasem Althing w średniowieczu był dorocznym zgromadzeniem wszystkich wolnych mieszkańców Islandii a więc formą demokracji bezpośredniej,zbliżonej swym charakterem do wieców,powszechnych zarówno wśród plemion germańskich,jak i słowiańskich.Tym samym nie ma podstaw historycznych do odbierania parlamentowi angielskiemu prawa pierwszeństwa.Na Islandii powszechne było piśmiennictwo,kolekcję starych rękopisów zawiera Sagñanet.Islandia pozostała niezależna przez 300 lat,by w XIII wieku popaść w zależność norweską,a potem duńską.Pewną autonomię uzyskała w roku 1874.W 1918 odzyskała niepodległość,z królem duńskim jako tytularną głową państwa.Islandia ogłosiła się republiką w 1944.26 Maja 1968 roku Islandia przeprowadziła zmianę organizacji ruchu na prawostronny(tzw. H-dagurinn).

Gospodarka

Według"The World Competitiveness Scoreboard 2005"najbardziej konkurencyjna gospodarka w Europie,oraz czwarta na świecie(w roku 2004 piąta na świecie).Podatki stanowią 42% PKB Islandii.W 2007 roku Islandia zajęła pierwsze miejsce na świecie pod względem HDI.

Zatrudnienie w 2001 wynosiło 162,7 tys.osób,z czego:

·Rolnictwo i rybołówstwo 7,8%,

·Przemysł 22,6%

·Usługi 69%(duży udział turystyki).

Zatrudnienie w 2005 wynosiło 165,6 tys.osób,z czego:

·Rolnictwo i rybołówstwo 6,5%

·Przemysł 21,7%

·Usługi 71,8%

Podstawą gospodarki Islandii jest rybołówstwo.Islandzka flota rybacka liczy 1752 statków o łącznym tonażu 181531 BRT.Ogółem roczny połów ryb wynosi 1322,9 tys.ton.W ostatnich latach zubożenie zasobów rybnych spowodowało konieczność wprowadzenia zakazów i ograniczeń,coraz bardziej popularne stały się farmy rybne.W połowach morskich Islandii głównie łowi są ryby:błękitek,śledź,gromadnik i dorsz.Produkty rybne w 2004 roku stanowiły 40% wyprodukowanych towarów i w 2006 roku eksportowano 661,2 tys.ton ryb(głównie ryby mrożone).Szacuje się, że na Islandii żyje cztery razy więcej owiec niż ludzi(pogłowie wielkości 1,1-1,2 mln)w okresie letnim.Liczba owiec,sumowana pod koniec roku,już po uboju,ale jeszcze przed wydaniem na świat młodych(owce są zwierzętami,które wydają potomstwo w określonym czasie w ciągu roku)wynosi ok.500 tys.sztuk(dane z 1998 roku),czyli ok.dwukrotną liczbę mieszkańców Islandii.Przemysł w Islandii jest stosunkowo młodą dziedziną gospodarki.Większe zakłady powstawały w XX w.Głównie są to zakłady przemysłu spożywczego związanego z surowcami na bazie rolnictwa i rybołówstwa.Na bazie rolnictwa także powstał przemysł lekki i zakłady przerobu skór.Znajduje się sporo niewielkich fabryk produkujących sprzęt elektryczny,artykuły gospodarstwa domowego,wyroby ceramiczne,toaletowe,produkty spożywcze i cukiernicze,a także inne towary powszechnego użytku.Znacznie rozwinięty jest przemysł poligraficzny.Do dużych zakładów,reprezentujących nowe gałęzie przemysłu należy zaliczyć cementownię w Akranes,fabrykę nawozów sztucznych w Hafnarfjörður,huty aluminium:Straumsvik pod Hafnarfjörður oraz budowaną w Reyðarfjörður.Działające od 1966 r.nad jeziorem Myvatn zakłady przerobu diatomitu,kończą swą produkcję.Poza tym głównymi zasobami Islandii są energia wodna,energia geotermiczna,aluminium i diatomity.W szklarniach ogrzewanych energią geotermiczną uprawiane są warzywa i kwiaty,a nawet banany.W 2007 roku parlament islandzki przyjął plan pierwszej w świecie całkowitej rezygnacji z paliw kopalnych.Głównym źródłem energii wykorzystywanym powszechnie ma być wodór.Program ten przewiduje również wykorzystanie na szeroką skalę samochodów i autobusów napędzanych energią elektryczną pochodzącą z wodorowych ogniw paliwowych.Szacuje się,że realizacja planu zajmie 30–40 lat.

Kryzys finansowy 2008

W 2008 w wyniku światowego kryzysu finansowego islandzki system bankowy,będący zarazem najlepiej rozwiniętą z gałęzi islandzkiej gospodarki,załamał się.Islandzki kryzys finansowy z 2008 r.,będący efektem koniunktury na rynkach światowych i systemu bankowego w kontekście światowego kryzysu ekonomicznego w roku 2008,stanowi ogromny problem dla Islandii.Trzy z największych islandzkich banków dotknięte zostały kryzysem i kontrolę nad nimi przejął rząd.Pierwszy z nich Glitnir został znacjonalizowany pod koniec września 2008 r.Po niedługim czasie kontrola nad Landsbanki została przekazana Fjármálaeftirlitið(Islandzki urząd nadzoru finansowego).Następnie ten sam organ przejął kontrolę nad największym bankiem Islandii Kaupthing Bank.Efekty tych zdarzeń były odczuwalne w Wielkiej Brytanii,kiedy to klienci upadającego Icesave(banku internetowego będącego własnością Landsbanki)od 7 października nie byli w stanie wypłacić z kont swoich oszczędności.Ponad 95 lokalnych samorządów na terenie całego Zjednoczonego Królestwa do czasu islandzkiego kryzysu bankowego zgromadziło na kontach islandzkich banków miliony GBP.Istniała obawa,że te niezabezpieczone środki pieniężne,do których nie było dostępu,przepadną.Lista innych brytyjskich instytucji,które utrzymywały na kontach w islandzkich bankach duże kwoty,obejmowała m.in.także policję i uniwersytety.Od września 2007 do września 2008 kurs islandzkiej waluty narodowej spadł o ponad 70 proc.Do walki o utrzymanie wartości waluty rzucono większość rezerw finansowych.Premier Geir Haarde w emocjonalnym orędziu telewizyjnym zapowiedział,że rząd gwarantuje wypłatę środków z rachunków bankowych do wysokości 2,5 mln ISK.Według rządu oszczędnościom nic nie zagrażało,jednak transakcje walutowe zostały wstrzymane.Wszystkie te środki nie wystarczyły jednak by ustabilizować zagrożony sektor bankowy,nad którym rząd przejął pełną kontrolę.Ceny w sklepach zmieniały się niemal codziennie,aby nadążyć za inflacją,która stale rosła.W wyniku braku poprawy sytuacji zaczęły pojawiać się niedobory w sprzedaży paliwa oraz produktów sprowadzanych z zagranicy.W celu stabilizacji systemu finansowego Islandia pożyczyła ok.6 mld dolarów od konsorcjum,w skład którego weszły Międzynarodowy Fundusz Walutowy,kraje skandynawskie,Wielka Brytania,Holandia i Polska.Udział Polski miał wynieść ok.200 mln dolarów.26 Stycznia 2009 r.premier Geir Haarde podał swój rząd do dymisji.

Wykorzystanie gruntów

Rodzaj Powierzchnia(tys km²)Procent całości(%)

Tereny uprawne 1.1 1

Pastwiska 20 19,5

Lodowce 12 11,5

Jeziora 3 3

Lawa 11 10,5

Piaski 4 4

Nieużytki 52 50,5

Turystyka

Około 69% pracujących na Islandii jest zatrudnionych w usługach,głównie turystycznych.Liczba odwiedzających wyspę wynosi ok.300000 rocznie.Liczba turystów jest ograniczana,aby nie zniszczyć naturalnego piękna kraju,objętego ochroną poprzez utworzenie Parku Narodowego Vatnajökull.

Kultura

Najbardziej znani islandzcy twórcy to:

·W dziedzinie muzyki:

Piosenkarki Björk,Emilíana Torrini,zespoły Sigur Rós,múm oraz multiinstrumentalista i producent Ólafur Arnalds

·W dziedzinie literatury:

Laureat Nagrody Nobla w 1955 Halldór Laxness,pisarz Gunnar Gunnarsson

·W dziedzinie filmu:

Reżyser Fridrik Thor Fridriksson

·W dziedzinie tańca:

Narodowa grupa taneczna

Związki z Polską

W języku polskim powstała jedna z najstarszych książek o Islandii,wydana w 1638 roku w Lesznie książka Daniela Vettera pod tytułem Islandia álbo Krotkie opisanie Wyspy Islandiy.Stanisław J.Bartoszek jest autorem cenionego na całym świecie,tłumaczonego na kilka języków podręcznika do nauki języka islandzkiego.W Polsce ukazał się również jego słownik polsko-islandzki.Bardzo prominentną postacią w dziejach kultury muzycznej na Islandii był polski dyrygent Bohdan Wodiczko.Na Islandii dobrą opinią cieszą się polscy trenerzy sportowi,a na wyspie pracowali m.in.Bogdan Kowalczyk(piłka ręczna),który prowadził kadrę narodową,Andrzej Strejlau,Rafał Ulatowski(piłka nożna).Polacy są też największą po Islandczykach grupą etniczną na wyspie.Szacowana liczba Polaków waha się od 7 do 12 tys.osób.Pracują głównie w rybołówstwie i przetwórstwie rybnym.Sztandarowym polskim produktem,oferowanym na Islandii są wafle Prince Polo,znane tam pod nazwą Prins Póló,które są najpopularniejszym rodzajem słodyczy na całej wyspie.W Polsce od 1959 roku istnieje Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Islandzkiej.Podobne organizacje istnieją też na Islandii.Jest to Stowarzyszenie Polonii Islandzkiej,którym od wielu lat kieruje Witold Bogdański.Druga organizacja to Towarzystwo Przyjaźni Islandzko-Polskiej kierowane przez Stanisława Bartoszka.Od 1984 roku w Hafnarfjördur na przedmieściach Reykiaviku,prowadzi działalność polski klasztor sióstr karmelitanek.Od maja 2008 działa Konsulat Generalny RP w Reykjaviku,utworzony przez konsula Michała Sikorskiego.