Nowa Zelandia

Nowa Zelandia(ang.New Zealand,język maoryski Aotearoa Kraj Długiej Białej Chmury)państwo wyspiarskie,położone na południowo-zachodnim Pacyfiku i składające się z dwóch głównych wysp(Północnej i Południowej)oraz szeregu mniejszych wysp,w tym Wyspy Stewart i Wysp Chatham.Archipelag Nowej Zelandii jest najdalej na południe wysuniętą częścią Oceanii,na południowy wschód od Australii.Tradycyjna maoryska nazwa państwa,Aotearoa,jest najczęściej tłumaczona jako Kraj długiej białej chmury.W skład Nowej Zelandii(a dokładnie w skład Commonwealth realm Nowej Zelandii,czyli są to terytoria stowarzyszone lub zależne Nowej Zelandii,ale wchodzące wraz z nią w skład wspólnej domeny królewskiej tudzież królestwa stowarzyszeniowego,połączonego unią personalną ze Zjednoczonym Królestwem i innymi Commonwealth realms)wchodzą również Wyspy Cooka i Niue,które są samorządne,oraz Tokelau i Dependencja Rossa.

Nazwa

Odkrywca Nowej Zelandii,żeglarz holenderski Abel Tasman,nazwał ją"Staaten Landt",tzn.Ziemia Stanów,na cześć ówczesnych Stanów Generalnych.Nazwa"Nieuw Zeeland"Nowa Zelandia,pojawiła się 23 lata później na mapie holenderskiej z 1665.Pochodzi ona od nazwy prowincji holenderskiej Zeeland.

Położenie

Punktem skrajnie północnym jest Przylądek Północny(ang.Cape Reinga)na Wyspie Północnej 34°25'44"S,najdalej na południe wysunięty jest South West Cape na Wyspie Stewart 47°17'24″S.Najdalej na zachód leży Przylądek Zachodni(ang.West Cape)na Wyspie Południowej 166°25'39″E,a najdalej na wschód Przylądek Wschodni(ang.East Cape)na Wyspie Północnej 178°32'59″E.Rozciągłość Nowej Zelandii z północy na południe wynosi ok.1500 km,a ze wschodu na zachód ok.200 km.Od sąsiednich kontynentów i wysp dzielą ją znaczne odległości.

Odległości od Nowej Zelandii

·Australia 2000 km

·Antarktyda 2400 km

·Fidżi 2131 km

·Panama 12100 km

·San Francisco 10940 km

·Tahiti 4348 km

·Valparaiso 9327 km

Środowisko geograficzne

Ukształtowanie poziome

Nowa Zelandia składa się z dwóch większych i wielu mniejszych wysp,m.in.:Great Barrier,D'Urville'a.

Polityka

Jednoizbowy,120-osobowy parlament(Izba Reprezentantów)wybierany jest mieszanym systemem proporcjonalnym na 3 lata.Cztery mandaty są zastrzeżone dla Maorysów.Połowę pozostałych mandatów rozdziela się w zależności od poparcia,jakie zdobędzie dane ugrupowanie w osobnym głosowaniu"partyjnym",reszta członków parlamentu reprezentuje okręgi wyborcze.Gubernator generalny(przedstawiciel brytyjskiego monarchy)wyznacza premiera stojącego na czele parlamentarnej większości.Premier z kolei ustala skład gabinetu odpowiedzialnego przed parlamentem.Najwyższym organem władzy jest Rada Wykonawcza,w skład której wchodzi gubernator generalny oraz gabinet rządu.Na jego czele stoi premier.

Ustrój polityczny

Nowa Zelandia jest monarchią konstytucyjną bez konstytucji(oficjalny status dominium brytyjskiego)o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów,członkiem brytyjskiej Wspólnoty Narodów.Kraj nie posiada konstytucji w rozumieniu europejskim.Podobnie jak w Wielkiej Brytanii za ustawę zasadniczą obowiązuje zbiór aktów prawnych uchwalanych w różnym czasie i często sprzecznych ze sobą.Głową państwa jest brytyjski monarcha,który jest reprezentowany przez Gubernatora generalnego.Jest on wybierany w porozumieniu monarchy i rządu Nowej Zelandii na 5-letnią kadencję.

Główne partie polityczne

·Labour Party(Partia Pracy,zał.1916);

·Progressive Party,(zał.2002);

·National Party(Partia Narodowa konserwatywna,zał.1936);

·Alliance Party(Partia Sojuszu);

·ACT Association of Consumers and Taxpayers(Stowarzyszenie Konsumentów i Podatników);

·Green Party(Partia Zielonych);

·United Future Party(Partia Zjednoczonej Przyszłości);

·New Zealand First Party(Partia Najpierw Nowa Zelandia);

·Māori Party.

Podział administracyjny

Terytorium Nowej Zelandii dzieli się na 16 regionów oraz miasta i okręgi.Wyspy Chatham stanowią oddzielny okręg,niewłączony do żadnego regionu.

Terytoria zależne

·Dependencja Rossa terytorium zależne

·Niue samorządne terytorium stowarzyszone

·Tokelau terytorium zależne

·Wyspy Cooka samorządne terytorium stowarzyszone

Siły zbrojne

Nowa Zelandia co roku wydaje 729 mln NZ$ na ten cel,co stanowi 1,3% PKB.W tym kraju nie ma obowiązkowej służby wojskowej.Siły lądowe liczą 4500 osób służby czynnej oraz 2500 osób służby pomocniczej(w tym 2000 żołnierzy obrony terytorialnej).W skład sił lądowych wchodzą głównie jednostki lekkiej piechoty(Królewski Nowozelandzki Regiment Piechoty)oraz piechoty zmechanizowanej(Królewski Nowozelandzki Korpus Pancerny),a także jednostki artyleryjskie(Królewski Nowozelandzki Regiment Artyleryjski),inżynieryjne(Królewski Nowozelandzki Regiment Inżynieryjny),logistyczne(Królewski Nowozelandzki Regiment Logistyczny),medyczne(Królewski Nowozelandzki Korpus Medyczny)oraz wywiadowcze(Nowozelandzki Korpus Wywiadowczy).Siły lądowe dysponują m.in.105 bojowymi wozami piechoty NZLAV,24 haubicami L118 oraz 350 lekkimi wozami terenowymi Pinzgauer.Marynarka Wojenna liczy 2100 osób i dysponuje 2 fregatami rakietowymi klasy ANZAC oraz 4 przybrzeżnymi kutrami patrolowymi i 2 morskimi kutrami patrolowymi.Oprócz tego Marynarka Wojenna dysponuje również 5 morskimi śmigłowcami wielozadaniowymi SH-2 Seasprite,które używane są na 2 fregatach,a także w przyszłości na 2 morskich kutrach patrolowych.Lotnictwo liczy 2523 osób oraz około 50 samolotów i śmigłowców.Głównie są to samoloty P-3 Orion,C-130 Hercules oraz śmigłowce UH-1H Iroquois oraz Bell 47 Sioux.W chwili obecnej śmigłowce UH-1 Iroquois wymieniane są na śmigłowce Augusta 109,natomiast śmigłowce Bell 42 Sioux zastępowane są śmigłowcami NH-90.W chwili obecnej lotnictwo Nowozelandzkie nie posiada w służbie czynnej samolotów myśliwsko-szturmowych.Program zakupu 28 samolotów F-16 został wstrzymany w 2001,natomiast samoloty A-4K oraz Aermacchi MB-339C zostały wycofane z czynnej służby i są zmagazynowane w hangarach.Nowozelandzka armia i jej gotowość bojowa jest przedmiotem krytyki zarówno na wyspach jak i ze strony najbliższych sąsiadów.W czerwcu 2008 australijskie media otwarcie ośmieszyły nowozelandzką armię twierdząc,że do podbicia tego zakątka świata wystarczyłby jeden z lepiej zorganizowanych gangów motocyklowych z Sydney.Krytyka ta jest w dużej części nieuzasadniona,pomijając demontaż zdolności ofensywnych lotnictwa w 2001.Nowozelandzkie Siły Zbrojne to armia wprawdzie niewielka,ale nowoczesna i dobrze wyposażona,co udowadnia biorąc udział w wielu operacjach wojskowych(Afganistan) i misjach stabilizacyjnych(Timor Wschodni).

Historia

Do ok.1000 Nowa Zelandia była bezludna,aż zaczęli przypływać z wysp Oceanii i osiedlać się Maorysi.Najpierw zasiedlili Wyspę Północną,a potem następne.Europejskim odkrywcą wysp był holenderski podróżnik Abel Tasman w 1642,który przy próbie wysadzenia załogi na zachodnim wybrzeżu został zaatakowany przez tubylców,co skończyło się śmiercią czterech ludzi.Po tym wydarzeniu odpłynął.Kolonizacja zaczęła się po 127 latach,kiedy w 1769 została ponownie odkryta przez brytyjskiego podróżnika i odkrywcę Jamesa Cooka.Pierwsze kilkadziesiąt lat to czas konfliktów między Maorysami a brytyjskimi kolonizatorami(składającymi się w większości ze złodziei,morderców i gwałcicieli zesłanych z więzień na terenie Wielkiej Brytanii).Dopiero 6 lutego 1840 podpisano porozumienie pomiędzy 500 przywódcami maoryskich plemion a reprezentacją brytyjskiej korony.Był to"Traktat Waitangi",uważany przez historyków za dokument tworzący Nową Zelandię.Na pamiątkę tamtego wydarzenia,co roku 6 lutego obchodzi się święto narodowe"Waitangi Day".Jednak podpisanie porozumienia nie zakończyło sporów między Maorysami a Europejczykami i dochodziło do wielu zbrojnych potyczek.Potyczki te w II połowie XIX wieku przekształciły się w dwie krwawe wojny przegrane przez Maorysów.Od 1856 Nowa Zelandia miała własny rząd w ramach brytyjskiej kolonii.W 1907 uzyskała status dominium,a od 1947 stała się w pełni niepodległym państwem.

Udział w wojnach światowych

W latach 1914-1918,do ANZAC(Korpus Australijsko-Nowozelandzki)wstąpiło 100 tys.mężczyzn by walczyć po stronie aliantów.W czasie I wojny światowej straciło życie prawie 17 tys.Nowozelandczyków(ówczesna ludność Nowej Zelandii wynosiła ok.1 mln osób).Przyczyną był błąd dowództwa desant na turecki półwysep Gallipoli.Od 25 kwietnia(dziś obchodzony,jako Dzień ANZAC),do czasu ewakuacji osiem miesięcy później zginęło tam 8587 żołnierzy z Australii i Nowej Zelandii.3 Września 1939 Nowa Zelandia w ślad za Wielką Brytanią wypowiedziała wojnę Niemcom.Podczas II wojny światowej wcielono do armii 200 tys.obywateli.Wzięli oni udział w kampaniach:przeciwko Japonii na Pacyfiku(dowodzonej przez MacArthura),w Północnej Afryce,we Włoszech i na Krecie(Grecja).Zginęło ponad 10 tys.

Geografia

Nowa Zelandia to państwo wyspiarskie położone w południowo-zachodniej części Oceanu Spokojnego,1600 km na południowy wschód od Australii.Obejmuje wyspy:Południową(150,5 tys. km²) i Północną(114,7 tys.km²)rozdzielone Cieśniną Cooka,oraz szereg małych(m.in.Stewart,Kermadec,Chatham,Camplell).Do Nowej Zelandii należą także trzy małe zamorskie terytoria w Oceanii:Tokelau,Niue oraz Wyspy Cooka(dwa ostatnie na zasadzie państwa stowarzyszonego).Powierzchnia wysp jest mocno zróżnicowana.Na Wyspie Południowej znajdują się Alpy Południowe,z najwyższym szczytem–Górą Cooka(3754 m n.p.m.) i największym lodowcem Tasmana o długości ok.29 km.Na Wyspie Północnej istnieje szereg pasm górskich ciągnących się równolegle do równin u wybrzeży.W centralnej części wyspy mieści się kilka stożków wulkanicznych(3 czynne),gejzery i wiele gorących źródeł.Naturalną szatą roślinną kraju są wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe pokrywające większą część powierzchni kraju.9/10 Gatunków ma charakter endemiczny,np.sosna kauri,buk południowy.Ze zwierząt występują:2 gatunki nietoperzy,ok.30 gatunków gadów,w tym endemiczny tuatara(hatteria),ptaki nielotne:takahe,papuga kakapo i kiwi oraz papuga kea,żyjąca w pokrytych śniegiem Alpach Południowych.Poza nietoperzami nie ma naturalnie występujących ssaków.Duże zagrożenie dla gatunków endemicznych stanowią zwierzęta sprowadzone przez osadników,m.in.:koty,psy,szczury,króliki.Klimat podzwrotnikowy morski,opady równomiernie rozmieszczone w ciągu roku.Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy kraju wynoszą:w styczniu+16°C i 74 mm,w lipcu+8°C i 130 mm.

Wyspy

·Wyspa Północna,

·Wyspa Południowa,

·Wyspa Stewart,

·Wyspy Chatham,

·Wyspy Kermadec,

·Wyspy Antypodów,

·Wyspy Auckland.

Większe miasta

·Wellington(stolica)

·Auckland

·Blenheim

·Christchurch

·Dunedin

·Gisborne

·Hamilton

·Hastings

·Invercargill

·Lower Hutt

·Manukau

·Masterton

·Napier

·Nelson

·New Plymouth

·North Shore

·Palmerston North

·Porirua

·Rotorua

·Tauranga

·Timaru

·Upper Hutt

·Waitakere

·Wanganui

·Whakatane

·Whangarei

Demografia

Struktura wiekowa:0-14 20,9%,15-64 66,5%,>64 12,6%.

Przyrost naturalny:0,971%

Narodowości

Europejczycy 69,8%,Maorysi 7,9%,Azjaci 5,7%,Inni 4,9%,Mieszani 7,8%,Nieokreśleni 3,8%

Religie

·Anglikanie 14,7%,

·Rzymscy katolicy 13,4%,

·Prezbiterianie 10,6%,

·Metodyści 3,2%,

·Zielonoświątkowcy 2,5%,

·Chrześcijanie(nieokreśleni)2,4%

·Hinduiści 1,7%,

·Baptyści 1,5%,

·Buddyści 1,4%,

·Ratana 1,3%

·Mormoni 1,2%

·Świadkowie Jehowy 0,5%

·Pozostali 3,6%

·Niesprecyzowani 7,7%,

·Bezwyznaniowcy 34,3%.

Gospodarka

Gospodarka Nowej Zelandii należy do najbardziej zróżnicowanych ze wszystkich państw Oceanii.Jej podstawą jest hodowla owiec i bydła oraz uprawa zbóż,warzyw i owoców.Duże znaczenie ma rybołówstwo i leśnictwo(NZ to jeden z większych eksporterów drewna miękkiego oraz miazgi i tarcicy na świecie).Najważniejszymi gałęziami produkcji są:przemysł spożywczy,maszynowy,metalowy,środków transportu,chemiczny,drzewny,papierniczy,włókienniczy.Państwo posiada również własny przemysł wydobywczy z surowców naturalnych występują tu węgiel kamienny i gaz ziemny.Przy 32 proc.udziale eksportu w dochodach budżetu państwa,największymi atutami Nowej Zelandii w handlu zagranicznym są:mięso i przetwory mięsne,produkty mleczne oraz produkty gospodarki leśnej.Importowane są przede wszystkim maszyny i elektronika,samochody i ropa naftowa.Głównymi partnerami handlowymi Nowej Zelandii są:Australia,Japonia,Wielka Brytania i USA.

·W roku 2008 Nowa Zelandia zajęła 1.Miejsce w rankingu krajów nieskorumpowanych,jest najmniej skorumpowanym i korupcjogennym państwem na świecie.

Kultura

Gwiazdą rozsławiającą Nową Zelandię na całym świecie jest z racji swego maoryskiego pochodzenia sopranistka Kiri Te Kanawa.Ponadto z Nowej Zelandii pochodzi Neil Finn,lider znanego rockowego zespołu Crowded House.Wcześniej wraz z bratem Timem grał w bardzo popularnej w kraju w latach 70.I 80.Grupie Split Enz.Najsłynniejsza pisarka nowozelandzka to Janet Frame,bohaterka biograficznego filmu,znanego w Polsce pod tytułem:Anioł przy moim stole.Z Nowej Zelandii pochodzi też reżyser m.in.trylogii Władca Pierścieni,Peter Jackson.W specyficzny sposób swój kraj promują dwaj komicy Jemaine Clement i Bret McKenzie,tworzący folkowo–komediowe duo Flight of the Conchords.Jest to jednocześnie tytuł serialu,w którym obydwaj występują,współtworzą scenariusz i do którego piszą muzykę.Przedstawia on perypetie dwóch Nowozelandczyków,którzy przybywają do Nowego Jorku,by odnieść sukces jako folkowy zespół.Okazuje się to trudnym zadaniem,zwłaszcza przy niekompetentnym menedżerze,organizującym koncerty np.w windzie.Choć sposób promocji jest raczej nietypowy(nieustające przycinki Australijczyków,wyśmiewanie nowozelandzkiego akcentu czy zwracanie się do głowy rządu per"Brian,the prime minister"),niewątpliwie przyczynia się do pogłębienia powszechnej wiedzy o tym kraju,znanym do tej pory jedynie jako scenografia do ekranizacji dzieła Tolkiena pt.Władca pierścieni.

Komunikacja

Transport samochodowy

Dróg wielopasmowych jest mało,na ogół znajdują się tylko między dużymi miastami.Istnieje dobrze rozbudowana sieć autobusowych połączeń miastowych i międzymiastowych.

Zasady ruchu:

·Obowiązuje ruch lewostronny,

·Ustępuje się pojazdom nadjeżdżającym z prawej strony,

·Dopuszczalne prędkości:100 km/h w terenie niezabudowanym,50 km/h w zabudowanym.

W Dunedin znajdują się najbardziej strome ulice na świecie.Nachylenie Baldwin Street wynosi 38%.

Transport lotniczy

Nowa Zelandia ma bezpośrednie połączenia lotnicze z Wyspami Pacyfiku,wszystkimi wielkimi miastami Australii,wieloma we wschodniej Azji a także miastami w Ameryce Północnej i Ameryce Południowej.Głównym portem lotniczym jest Auckland International Airport w Mangere,24 km na południowy zachód od centrum Auckland.Międzynarodowe lotnisko w Hamilton obsługuje przede wszystkim linie nowozelandzkie i połączenia z Australią.Lotnisko w stolicy kraju Wellington ma ograniczone możliwości przyjmowania samolotów odrzutowych ze względu na zbyt krótkie pasy startowe.Głównym portem lotniczym Wyspy Południowej jest Christchurch.

Nowozelandzkie linie lotnicze:

·Air New Zealand

·Freedom Air(tanie linie lotnicze)

·JetConnect

·Origin Pacific Airways(przeloty krajowe)

W dużych miastach oraz w rejonach turystycznych dostępne są także helikoptery.

Transport wodny

Wyspy Północna i Południowa są skomunikowane nowoczesnymi połączeniami promowymi.Promy pływają między Wellington i Picton.Podróż trwa 2-3 godziny.Nową Zelandię odwiedza wiele statków wycieczkowych,ale nie działają żadne regularne zagraniczne linie pasażerskie.