Jugosławia

Jugosławia nazwa państwa narodów południowosłowiańskich(słowo jug w większości języków owych narodów znaczy"południe"),używana do 1918 r.jako koncepcja polityczna,od 1918 dla Królestwa Serbów,Chorwatów i Słoweńców,następnie od 1929 r.już oficjalne dla Królestwa Jugosławii,od 1943 r.Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii,a po jej rozpadzie(w latach 1991-1992)dla Federalnej Republiki Jugosławii będącej federacją Serbii i Czarnogóry do 2003.

Kalendarium

XIX wiek początek XX wieku– pojawiła się w umysłach intelektualistów serbskich i chorwackich idea powstania Jugosławii–państwa południowych Słowian.Za utworzeniem takiego państwa było etniczne pokrewieństwo poszczególnych grup narodowościowych i zagrożenie przez wspólnych wrogów Austriaków,Greków,Węgrów i Włochów,a także słowiańskich Bułgarów.

Do 1914 sytuacja ziem południowosłowiańskich wyglądała następująco:

·Bośnia i Hercegowina stanowiła mozaikę trzech narodów:Serbów,Chorwatów i Boszniaków.Serbowie i Chorwaci mieli wyraźne poczucie odrębności narodowej.Inaczej było z Boszniakami istniejące w średniowieczu Królestwo Bośni nie zdołało w nich takiego poczucia wyrobić.Po najeździe tureckim przeważająca część Boszniaków przyjęła islam,a niektórzy z nich zrobili oszałamiające kariery na dworze sułtańskim w Stambule.Od 1908 stała się prowincją monarchii austro–węgierskiej,choć już od 1878 znajdowała się pod administracją austriacką, pozostając tylko pod nominalnym zwierzchnictwem sułtana.

·Chorwacja od kilkuset lat pozostawała w unii z Węgrami(z wyjątkiem Dalmacji,stanowiącej osobny austriacki kraj koronny),tworzącymi do 1918 wspólne państwo z Austrią.Węgry jako silniejszy partner tej unii zdominowały elitę społeczno-kulturalną Chorwacji i w efekcie zaczęła ona ulegać powolnej madziaryzacji.W XIX wieku na ziemiach chorwackich rozpoczął się proces odrodzenia narodowego,w którym główną rolę odgrywało bogate mieszczaństwo.

·Czarnogóra położone w górach królestwo pozostawało niezależne i nigdy nie zostało podbite przez imperium osmańskie.

·Macedonia przed wojnami bałkańskimi w granicach imperium osmańskiego,potem podzielona między Serbię,Bułgarię i Grecję.Zamieszkana przez Słowian,których Bułgarzy uważali za Bułgarów,a Grecy za mówiących słowiańskim językiem Greków.Sami mieszkańcy tej krainy określali się mianem Macedończyków.

·Słowenia była częścią Austrii,a przetrwanie narodu słoweńskiego było możliwe wyłącznie dzięki ogromnemu uporowi słoweńskich chłopów i heroicznym działaniom duchownych protestanckich.

·Serbia od 1878 niezależne państwo,początkowo pod władzą proaustriackiej dynastii Obrenowiciów,później pod władzą prorosyjskiej dynastii Karadziordziewiciów.

28 czerwca 1914 organizacja serbskich nacjonalistów„Czarna Ręka”dokonała w Sarajewie zamachu na austriackiego następcę tronu arcyksięcia Ferdynanda.Stało się to bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej.Człowiekiem,który oddał strzały do arcyksięcia,był urodzony w Bośni Gawriło Princip.W ten symboliczny sposób rozpoczęli ją południowi Słowianie.Wybuch I wojny światowej stworzył warunki do realizacji idei utworzenia Jugosławii.

1915 został powołany przez zwolenników wspólnego państwa południowych Słowian Komitet Jugosłowiański.

1917 przewodniczący Komitetu Jugosłowiańskiego,Ante Trumbić i premier Serbii Nikola Pašić, podpisali na wyspie Korfu deklarację o zjednoczeniu Słowian południowych w niezależnym królestwie pod panowaniem dynastii Karadziordziewiciów.

październik 1918 powstała w Zagrzebiu Rada Narodowa Słoweńców,Chorwatów i Serbów,której zadaniem było reprezentowanie południowych Słowian z Austro-Węgier,a chorwacki Sabor(parlament)zerwał unię z Węgrami.
31 października 1918 proklamowanie Państwa Słoweńców,Chorwatów i Serbów.Komitet Jugosłowiański stał się jego reprezentacją w Paryżu.
listopad 1918 deklaracje o zjednoczeniu z Serbią złożyły Wojwodina i Czarnogóra,a zagrzebska Rada Narodowa uchwaliła zjednoczenie ziem Słowian południowych w jedno państwo.
1 grudnia 1918 proklamowano zjednoczone Królestwo Serbów,Chorwatów i Słoweńców(SHS)pod berłem regenta Serbii Aleksandra I Karadziordziewicia.Komitet Jugosłowiański zaprzestał działalności.
1918-1920 po klęsce Austrii w I wojnie światowej prowadzone są bezskuteczne wysiłki opanowania Karyntii przez Królestwo SHS.W 1919 Słowenia otrzymała niewielką część Karyntii(Słoweńska Karyntia).Południowy,również niewielki skrawek,uzyskały Włochy,pozostała część na mocy plebiscytu w 1920 wcielona została do Austrii.W 1919 Rijeka została przyznana Królestwu SHS.
1920 na mocy Traktatu w Rapallo między Królestwem SHS a Włochami uregulowano częściowo spory terytorialne.
1920-1921 Królestwo SHS wraz z Czechosłowacją i Rumunią utworzyło Małą Ententę w celu wspólnego przeciwstawiania się terytorialnym roszczeniom Węgier.Ten system wzajemnych sojuszy trwał do 1938.
1921 nastąpiła koronacja Aleksandra I Karadziordziewicia na króla Królestwa SHS.W tym samym roku parlament(Skupsztina)nowego państwa uchwalił demokratyczną konstytucję.Życie polityczne w Królestwie SHS od początku zdominował konflikt między dążącymi do dominacji Serbami a Chorwatami i Macedończykami.Centralistyczny system rządów w nowym państwie,zwłaszcza podział administracyjny likwidujący historyczne obszary Chorwacji,wzbudził niezadowolenie w społeczeństwie chorwackim.
1928 poseł z Czarnogóry zastrzelił w Skupsztinie trzech przywódców Chorwackiej Partii Chłopskiej,w tym Stjepana Radicia,jej założyciela.
1929 w zaistniałej po zamachu sytuacji,groźnej dla istnienia państwa,Aleksander I zawiesił konstytucję i zdecydował się na rządy osobiste.Zmieniono wówczas nazwę kraju na Królestwo Jugosławii i dokonano podziału kraju na okręgi(zwane:banowiny)znosząc historyczne ukształtowanie krain,z których powstało Królestwo SHS.
1931 król Aleksander I nadał Jugosławii nową konstytucję,wzmacniającą władzę monarchy,ograniczającą prawa i wolności obywatelskie oraz samą demokrację.
1934 Aleksander I zginął w zamachu zorganizowanym przez terrorystów chorwackich i macedońskich.W imieniu jedenastoletniego następcy tronu,króla Piotra II Karadziordziewicia,władzę przejęła Rada Regencyjna z uwagi na jego małoletność.
27 marca 1941 zamach stanu zorganizowany przez generała Dušana Simovicia.W jego wyniku Piotr II Karadziordziewić obejmuje samodzielnie władzę i dymisjonuje Radę Regencyjną oraz rząd.
6 kwietnia 1941 atak III Rzeszy na Jugosławię.Po dwunastu dniach walk państwo jugosłowiańskie upada,a jego ziemie zostają rozdzielone pomiędzy Niemcy i państwa sojusznicze:Włochy,Węgry i Bułgarię.Z okupantami współpracę podjął ruch ustaszów w celu dokonania secesji Chorwacji od państwa jugosłowiańskiego.Na czele ustaszów stanął Ante Pavelić.
Ważniejsze daty kwietniowe:

·10 kwietnia ogłoszenie niepodległości przez Chorwację

·12 kwietnia kapitulacja stolicy Jugosławii Belgradu.

·13 kwietnia przystąpienie Węgier do wojny przeciwko Jugosławii.

·15 kwietnia Niepodległe Państwo Chorwackie przystępując do paktu trzech staje się sojusznikiem III Rzeszy.

·17 kwietnia ogłoszenie kapitulacji Jugosławii.

·1 maja podział okupowanej Słowenii między Niemcy i Włochy.

1941-1945 państwo jugosłowiańskie znajduje się pod okupacją.Część terytorium okupanci włączyli do swoich państw:

·północną Słowenię do Niemiec,

·Wojwodinę(Baczkę),słoweńskie Prekmurje oraz chorwackie Baranję i Medimurje do Węgier,

·Macedonię do Bułgarii,

·południową część Słowenii i północno-zachodnią część Dalmacji(ze Splitem)oddano pod bezpośrednie rządy Włochów,

a w pozostałej części kraju:

·na terenie Chorwacji,Bośni,Hercegowiny,Slawonii i Sremu utworzono Niepodległe Państwo Chorwackie pod protektoratem niemieckim,z przywódcą Ante Pavelićem,

·w okrojonej Serbii Niemcy powołali marionetkowy rząd Milana Nedicia,

·Czarnogórę stało się włoskim protektoratem,a Kosowo,Metochię i niewielką część Macedonii Wardarskiej włączono do należącej wówczas do Włoch Wielkiej Albanii.

Walkę przeciwko okupantom podjęli serbscy partyzanci czetnicy pod dowództwem Dragoljuba Mihailovicia,wierni królowi i rządowi na emigracji oraz komunistyczni partyzanci Josipa Broz Tito.Wojna wyzwoleńcza w Jugosławii stała się wkrótce wojną domową,gdyż po stronie Niemców walczyli chorwaccy ustasze i oddziały gen.Nedicia,a czetnicy w czasie wojny zaczęli walczyć przede wszystkim z komunistami,a nie z Niemcami,z którymi nawet kolaborowali.Już w 1941 Mihailović podpisał z okupacyjnymi wojskami włoskimi formalny pakt o wzajemnym nieatakowaniu.Wobec zaistniałej sytuacji pomoc aliantów,pierwotnie wysłana do oddziałów prokrólewskich,została skierowana do oddziałów komunistycznych Tity.
maj 1945 koniec II wojny światowej.Do przejęcia władzy w Jugosławii przygotowują się komuniści Josipa Broz Tito.Komuniści zaczynają rządy od eliminacji ustaszy i czetników.
listopad 1945 opanowany przez komunistów parlament ustanowił w Jugosławii republikę,pozbawiając Karadziordziewiciów tronu.
Utworzono Socjalistyczną Federacyjną Republikę Jugosławii złożoną z sześciu republik:

·Serbii ze stolicą w Belgradzie w skład której wchodziły autonomiczny region Wojwodina oraz mający podobny status okręg Kosowo

·Chorwacji ze stolicą w Zagrzebiu

·Macedonii ze stolicą w Skopje

·Bośni i Hercegowiny ze stolicą w Sarajewie

·Słowenii ze stolicą w Lublanie

·Czarnogóry ze stolicą w Titogradzie(obecnie Podgorica)

styczeń 1946 parlament uchwalił konstytucję,która usankcjonowała zniesienie monarchii i przeprowadzoną już wcześniej nacjonalizację przemysłu.
1945-1980 rządy Josip Broz Tito niepodzielnie panującą w powojennej Jugosławii siłą polityczną była Komunistyczna Partia Jugosławii,na której czele stał dowódca komunistycznej partyzantki z okresu II wojny światowej,marszałek Josip Broz Tito.Partia ta jako jedna z niewielu w bloku wschodnim cieszyła się realnym poparciem społeczeństwa.Rządzona przez Tito Jugosławia była nie mniej totalitarną dyktaturą niż którekolwiek z pozostałych państw socjalistycznych w Europie środkowej i wschodniej.Jednocześnie Tito prowadził politykę niezależności od ZSRR.Jej skutkiem był,z jednej strony,ostry konflikt ze Stalinem w latach 1947-1948,z drugiej,uzyskanie pomocy gospodarczej od Zachodu.Jugosławia,która została przez komunistów skonstruowana jako państwo formalnie federalne,faktycznie po dyktatorsku rządzone przez Tito,zostaje państwem komunistycznym poza blokiem sowieckim.Charyzma przywódcy i rządy silnej ręki utrzymywały spokój w państwie.
1980 śmierć marszałka Josipa Broz Tito.
1980-1990 po śmierci marszałka Tito odżyły,tłumione wcześniej jego autorytetem i dyktatorską formą sprawowania władzy,antagonizmy narodowościowe.Narastający w latach 80.kryzys gospodarczy i strach przed rozpadem federacji w której,podobnie jak przed wojną,największą rolę odgrywali Serbowie wywołały wzrost wśród nich nacjonalizmu.W 1986 Slobodan Milošević został przewodniczącym Związku Komunistów Serbii,a w 1989 prezydentem Serbii.Po dojściu do władzy Miloševicia najbardziej widocznym zjawiskiem w życiu politycznym Jugosławii stał się serbski nacjonalizm.Jego przejawem było m.in.zniesienie w 1990 autonomii Wojwodiny(z liczną mniejszością węgierską) i Kosowa,zamieszkanego głównie przez Albańczyków.Sytuacja zmieniła się wraz ze zmianami ustrojowymi w bloku komunistycznym.W 1989 pogrążoną w kryzysie ekonomicznym Jugosławię ogarnęła fala dążeń narodowowyzwoleńczych.
od 1991 rozpad Jugosławii