Geografia
Ponad 80% powierzchni
kraju pokrywają góry o średniej wysokości ok.6000 m n.p.m.W północnej części
panuje klimat górski,a w południowej zwrotnikowy monsunowy.Kraj ten jest
nieustanne odwiedzany przez rzesze alpinistów pragnących zmierzyć się z
najwyższymi szczytami świata.Południową część kraju zajmują wyżyny i tereny pagórkowate
pokryte dżunglą oraz północny skraj Niziny Hindustańskiej(tzw.Teraj).Na północy
rozciąga się główny łańcuch Himalajów(Himalaje Wysokie)z najwyższym szczytem
świata,Czomolungmą(Mount Everest)8848 m n.p.m.oraz siedmioma innymi
ośmiotysięcznikami.W środkowej części kraju leżą Himalaje Małe o średniej
wysokości 2400-4300 m n.p.m.z licznymi kotlinami(Dolina Katmandu jest wśród
nich największa).W północno-wschodnim rejonie kraju leży wysokogórski Park
Narodowy Sagarmatha,zaś wokół masywu Annapurny utworzono Obszar Chroniony
Annapurny.Większość rzek Nepalu płynie z północy na południe i wpada do Gangesu.Trzy
główne rzeki to:Karnali,Kosi i Narayani.Ze względu na warunki naturalne Nepal
jest jednym z najsłabiej zurbanizowanych państw na świecie.Liczba ludności jak
na obszar o niedostępnym krajobrazie przekracza 28 milionów.Średnia gęstość
zaludnienia kraju to 203 osoby/km²,choć w Dolinie Katmandu sięga ona 600
osób/km².Oprócz stolicy innymi dużymi miastami są Patan(inaczej
Lalitpur),Biratnagar,Bhaktapur,Pokhara i Dharan.Całkowita długość granic Nepalu
to 2926 km,z czego 42% stanowi granica z Chinami,a 58% z Indiami.Wzdłuż granic
rozciągają się wysokie pasma górskie,skutecznie izolujące kraj od wpływów
zewnętrznych.Himalaje izolują Nepal od Tybetu i Chin,a góry Mahabharat od
Indii.
Podział
administracyjny
Nepal dzieli się na 5
regionów(nep.-wikas kszetr),które podzielone są na 14 stref(nep.-ańćal),a te na
75 dystryktów.
Madhyamańćal Wikas
Kszetr(ang.:Central Development Region)
·Bagmati
·Narajani(ang.:Narayani)
·Dźanakpur(ang.:Janakpur)
Sudur-Paśćimańćal Wikas
Kszetr(ang.:Far-Western Development Region)
·Seti
·Mahakali
Madhja-Paśćimańćal Wikas
Kszetr(ang.:Mid-Western Development Region)
·Bheri
·Karnali
·Rapti
Purwańćal Wikas
Kszetr(ang.:Eastern Development Region)
·Kośi(ang.:Koshi)
·Meći(ang.:Mechi)
·Sagarmath
Paśćimańćal Wikas
Kszetr(ang.: Western Development Region)
·Lumbini
·Dhawalagiri
·Gandaki
Historia
Warunki naturalne(dominacja
gór i bieg rzek)w Nepalu skutecznie utrudniały poruszanie się po kraju,który
rozciąga się ze wschodu na zachód.To sprzyjało względnej izolacji
poszczególnych regionów,a co za tym idzie rozwojowi licznych,odrębnych,samodzielnych
organizmów państwowych.Dodatkowo Himalaje izolujące Nepal od Tybetu i Chin,góry
Mahabharat oddzielające kraj od Indii i panująca na podmokłym Teraju malaria
sprawiły,że Nepal rozwijał się mocno wyizolowany.Najstarsze poświadczone osady w
Nepalu pojawiły się w Teraju,jednakże sercem tego kraju jest Dolina Katmandu od
wieków ważny ośrodek handlowy,polityczny i gospodarczy.Mówiąc o historii Nepalu
mamy na myśli przede wszystkim właśnie tę dolinę.Pierwsze pisane źródło
informacji o historii Nepalu to kroniki Wanśawali z końca XIV wieku,spisane w
sanskrycie oraz klasycznym języku newarskim.Wspomina się w nich o
pierwszych,mitycznych dynastiach:dynastii Gopala i panującej po niej dynastii
Mahisapala.Mahisapalów obaliło plemię Kiratów(ok.VIII w.p.n.e.),które zapoczątkowało
własną dynastię.Źródła historycznie nie dostarczają wielu informacji na temat
Kiratów wiadomo,tylko,że władcę z tej dynastii Sthunko odwiedził ok.265 roku
p.n.e.Aśoka.Ostatni król kiracki został obalony przez Radźputów,którzy zapoczątkowali
dynastię Liććhawich.Panowała ona w przybliżeniu w latach 400–750 n.e.Przede
wszystkim nad Doliną Katmandu i przyległościami.Pierwszy ważny władca tej
dynastii to Manadewa I(464-505 n.e.),Którego wymienia inskrypcja w świątyni w
Ćangu Narajan.Prawdopodobnie w końcowym okresie panowania Liććhawich,na
przełomie VII i VIII wieku,Nepal funkcjonował w bliżej nieokreślonej politycznej
zależności od Tybetu.(Bhrykuti,córka Amśurwamy(605-621),króla z dynastii
Liććhawich,została poślubiona władcy Tybetu Soncen Gampo(Srong-btsan sgam-po).Za
czasów panowania Liććhawich rozwinął się system wiejskich pańćajatów,zgodnie,z
którym władzę w wiosce pełni pięciu najstarszych jej mieszkańców.(Obecny system
władzy terenowej w Nepalu nadal opiera się na pańćajatach.)Po okresie panowania
Liććhawich przez około 200 lat Nepal trwał w stanie rozbicia dzielnicowego.Jeden
z ważniejszych władców tego okresu to Gunakamadewa(942-1008),założyciel miasta
Katmandu.Później następuje słabo opisany okres panowania Thakurów z
Nuwakot(1043-1082) i Thakurów z Patanu(1082-1200).Za czasów Thakurów przeważają
rządy typu kolegialnego powtórzy się to także w czasach Mallów.Od ok.1200 roku
rozpoczynają się rządy dynastii Mallów.Zapoczątkował ją Ari Malla jego linia
panowała do 1382 roku(za czasów ostatniego władcy tego rodu w Nepalu pojawia
się kult bogini Taledźu(boskiej patronki królów tego kraju),z którego później
rozwija się kult Kumari,żywej bogini).W tym okresie Nepal cieszył się jednością
polityczną,intensywnym rozwojem gospodarczym.Pod koniec XIV wieku Nepal
poważnie ucierpiał z powodu trzęsień ziemi i najazdów.W 1346 roku najazd
bengalskiego sułtana Szams-ud-din-Iljasa wstrząsnął podstawami państwa Mallów.Dolina
Katmandu została spustoszona.Ułatwiło to przejecie władzy Dźjasthiti
Mallowi(panowanie:ok.1382-1395),który zapoczątkował drugą linię
Mallów(1382-1768).Władca ten był wielkim reformatorem.Umocnił władzę
centralną,uregulował kwestię własności ziemskiej,ujednolicił system miar i
wag,skodyfikował system kastowy(w oparciu o Manusmryti),tworząc tym samym
podwaliny systemu społecznego,który przetrwał niemalże do dnia
dzisiejszego.Wnuk Dźajasthitiego Jaksza Malla umierając(ok.1472 roku)podzielił
Nepal między trzech synów i zięcia na 4 państwa:Banepa,Katmandu,Bhadgaun i
Patan.To posunięcie sprawiło,że powróciły rządy kolegialne,a rozległe królestwo
rozpadło się na maleńkie,słabe państewka.I tak do końca XVIII wieku Nepal nie
był jednym organizmem państwowym,lecz tworem rozbitym na kilkadziesiąt
państewek systematycznie ze sobą walczących,zawierających przymierza,unie
personalne itp.Władcy Mallów byli hinduistami(uważali się za inkarnacje boga
Wisznu podobnie jak władców późniejszej dynastii Szahów),wspierali jednak także
rozwój buddyzmu.Od 13 lutego 1996 do 21 listopada 2006 roku trwała w Nepalu
zbrojna rebelia maoistów zwolenników obalenia monarchii w Nepalu i wprowadzenia
na jej miejsce ustroju komunistycznego.Rebelianci w chwili zakończenia działań
wojennych kontrolowali znaczną część terenów wiejskich kraju.Szacuje się (pod
naciskiem ONZ Nepal przygotowuje raport o ofiarach 10 lat krwawej wojny
domowej),że w wyniku rebelii w Nepalu życie straciło ponad 16 tys.ludzi,z czego
prawie połowa to cywile.Liczba ta będzie wzrastać,ponieważ wciąż trwają
dochodzenia.Natomiast liczba osób,która opuściła swoje gospodarstwa domowe
wynosi prawie 71 tys.1 czerwca 2001 roku w pałacu królewskim miała miejsca
masakra,w której zginął ówczesny król Birendra wraz z większością członków
swojej najbliższej rodziny.Zabójcą był królewicz Dipendra,który rzekomo zemścił
się w ten sposób za odmówienie mu przez rodziców prawa do wyboru własnej żony.Istnieją
opinie,że zamach był zorganizowany przez maoistów.Brat króla biznesmen
Gyanendra odziedziczył wówczas koronę.1 lutego 2005 roku król Gyanendra
wprowadził w Nepalu stan wyjątkowy i objął władzę absolutną,zawieszając prawa
obywatelskie i aresztując przeciwników politycznych,co spotkało się z
negatywnym przyjęciem zarówno przez opozycję w Nepalu,jak i na arenie
międzynarodowej.We wrześniu 2005 roku rebelianci ogłosili jednostronne
zawieszenie broni,odwołali je w styczniu 2006.W kwietniu 2006 r.król Gyanendra
Bir Bikram Shah Dev,w wyniku nasilających się protestów,rozpoczął restytucję
parlamentaryzmu.W odpowiedzi na wezwania nowego premiera Girija Prasad Koirala
maoiści ponownie ogłosili zawieszenie broni.21 Listopada 2006 podpisano umowę
pokojową kończącą dziesięcioletnią wojnę domową.15 stycznia 2007 roku podpisano
tymczasową konstytucję,na mocy której rozwiązano dotychczasowy parlament i
powołano nowy,w skład którego wchodzą również maoiści,dotychczasowi rebelianci.Nowa
konstytucja powierza sprawowanie funkcji głowy państwa premierowi do czasu
wyłonienia w wyborach składu nowego parlamentu.Początkowo wybory planowano na
20 czerwca 2007,następnie jednak przekładano je dwukrotnie,na 22 listopada 2007
i na 10 kwietnia 2008 roku.28 Grudnia 2007 roku nepalski parlament zatwierdził
wniosek o zniesienie monarchii i proklamowanie republiki,ale ostateczna decyzja
miała zapaść dopiero po wyborach do Zgromadzenia Konstytucyjnego,którego
zadaniem jest opracowanie ustawy zasadniczej tego kraju.Wybory odbyły się 10
kwietnia 2008,zaś 28 maja 2008 roku Zgromadzenie Narodowe oficjalnie zniosło
monarchię i proklamowało federalną republikę demokratyczną.Z 564 deputowanych
Zgromadzenia Narodowego za utrzymaniem monarchii opowiedziało się zaledwie 4.Po
głosowaniu w parlamencie,królowi i jego rodzinie nakazano opuszczenie pałacu królewskiego
w ciągu 15 dni.Do czasu utworzenia urzędu prezydenta republiki obowiązki króla
przejął premier Girija Prasad Koirala.Obecnie Nepal posiada dwuizbowy parlament,na
który składają się:izba niższa Izba Przedstawicieli(205 miejsc)oraz izba
wyższa Izba Narodowa(60 miejsc).
Religie
Dane
statystyczne na rok 2000.
·Hinduizm:74,82%
·Buddyzm:16%
·Islam:5%
·Protestantyzm:1,81%
·Gł.:pentekostalizm i kongregacjonalizm
·Sikhizm:0,06%
·Katolicyzm:0,05%
·Bahaizm:0,03%
·Świadkowie Jehowy:0,01%
Gospodarka
Nepalczycy żyją właściwie
w warunkach gospodarki naturalnej.Około 75% dochodu naturalnego płynie z rolnictwa(17%
terenów to użytki rolne).Kraj posiada dość znaczne,ale słabo zbadane bogactwa
mineralne.Dopiero w latach trzydziestych XX wieku pojawiły się pierwsze ośrodki
przemysłowe(gł.to przemysł drzewny,tytoniowy i cukrowniczy).W ostatnich latach
na szeroką skalę rozwinęły się tu usługi turystyczne związane z turystyką
himalajską.Katmandu i Pokhara to główne ośrodki większości wypraw w Himalaje.W
Nepalu obowiązuje ruch lewostronny.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz