Uzbekistan

Uzbekistan(uzb.O‘zbekiston,Republika Uzbekistanu O‘zbekiston Respublikasi)państwo położone w Azji Środkowej,członek Wspólnoty Niepodległych Państw.Jest krajem podwójnie śródlądowym.

Ustrój polityczny

Uzbekistan jest republiką,w której wprowadzono autorytarne rządy prezydenckie.Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament(Najwyższe Zgromadzenie,uzb.Olij Madżlis),który w rzeczywistości nie odgrywa poważniejszej roli.Prezydent,którym od 29 grudnia 1991 r.nieprzerwanie jest Islom Karimov,posiada pełnię władzy wykonawczej ma decydujący wpływ na skład rządu,powołuje także gubernatorów poszczególnych prowincji.Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych na siedmioletnią kadencję(referendum z 27 stycznia 2002 r.postanowiło o zmianie obowiązującej dotąd kadencji pięcioletniej).W ostatnich wyborach z 23 grudnia 2007 r.prezydent Islom Karimov otrzymał według oficjalnych danych 90,77% głosów.Wytykane przez zachodnich obserwatorów manipulacje wyborcze stawiają pod znakiem zapytania legalność jego prezydentury.

Podział administracyjny

Pod względem administracyjnym kraj dzieli się na 12 wilajetów(andiżański,bucharski,chorezmijski,dżyzacki, ergański,kaszkadaryjski,namangański,nawojski,samarkandzki,surchandaryjski,syrdaryjski,taszkencki) i 1 republikę autonomiczną Karakałpację.

Historia

W I tysiącleciu p.n.e.terytorium dzisiejszego Uzbekistanu znajdowało się w obrębie starożytnych królestw Baktrii i Sogdiany(znajdujące się w Uzbekistanie miasto Samarkanda było niegdyś centrum tego ostatniego).Od VI w.p.n.e.rządzili tutaj przedstawiciele perskiej dynastii Achemenidów.Obszar ten został następnie podbity przez Aleksandra Macedońskiego.Po jego śmierci rządzili tu Seleukidzi.Wielkiego znaczenia zaczyna nabierać tzw.jedwabny szlak,będący swoistą linią łączności pomiędzy cywilizacjami Chin,Indii,Bliskiego Wschodu i Europy.W połowie III wieku p.n.e.władzę objęły miejscowe rody,następnie część ziem znalazła się w imperium Kuszanów.W VIII wieku Uzbekistan dostał się pod panowanie Arabów.Ich najazd doprowadza do upadku rozwijającej się od czasów Aleksandra kultury,która,odmieniona za przyczyną głębokiej islamizacji,może odrodzić się dopiero w IX w.W X wieku następuje opuszczenie ziem przez wojska arabskie i objęcie rządów przez irańską imperię Samanidów.W latach 1220-1221 nastąpił tragiczny w skutkach najazd wojsk Czyngis-chana,który pozostawił po sobie wiele zniszczeń.Dopiero w XIV wieku Mongołowie zostają wyparci przez Timura,a terytorium obecnego Uzbekistanu wkracza na drogę szybkiego rozwoju.W końcu XV wieku terenem udaje się zawładnąć przedstawicielom koczowniczych plemion uzbeckich,które osiedliły się między Amu-darią a Syr-darią ok.1430 r.Poszczególne chanaty były stopniowo podbijane przez Rosję carską w XIX wieku,która o wpływy na tym terenie rywalizowała z Imperium Brytyjskim.W 1924 r.powstała Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka.31 sierpnia 1991 r.ogłoszona została deklaracja niepodległości.

Geografia

Uzbekistan leży w Azji Środkowej między dwiema wielkimi rzekami Amu-darią i Syr-darią.Powierzchnia w większości równinna.Ok.20% powierzchni kraju stanowią góry i przedgórza.Na wschodzie i północnym wschodzie kraju leżą góry Ałaj i Tienszan,gdzie znajduje się najwyższy szczyt kraju Khazret Sultan,osiągający wysokość 4634 m n.p.m.Między nimi leży urodzajna,nawadniana Kotlina Fergańska,której część należy do Uzbekistanu.Środkową część kraju zajmuje Nizina Turańska z rozległą pustynią Kyzył-kum,na której terenami osadniczymi są nieliczne oazy i doliny rzek Syr-darii,Zarafszanu,Kaszka-darii i Amu-darii.Zachodni skraj zajmuje równie pustynny płaskowyż Ustiurt.Do Uzbekistanu należy południowa część dawnego Jeziora Aralskiego.Klimat kontynentalny skrajnie suchy z ciepłymi zimami(temperatura wahająca się w przedziale 3 do 10°C) i gorącym,suchym latem z temperaturami sięgającymi nawet 45°C.Mała ilość opadów(do 200 mm na terenach równinnych),nie sprzyjająca rozwojowi rolnictwa,czyni koniecznym nawadnianie pól uprawnych.Uzbekistan jest krajem podwójnie śródlądowym.Łączna długość granic z poszczególnymi sąsiadami wynosi 6221 km(Afganistan 137 km,Kazachstan 2203 km,Kirgistan 1099 km,Tadżykistan 1161 km,Turkmenistan 1621 km.Do największych miast należą:Taszkent,Samarkanda,Namangan,Andiżan,Buchara,Fergana,Chiwa.

Gospodarka

Uzbekistan to kraj w przeważającej mierze rolniczy,w którym największe znaczenie gospodarcze od lat posiada uprawa bawełny.Rozwinięta jest produkcja jedwabiu,hodowla owiec i sadownictwo.Sprzyjający klimat pozwala na uprawę takich roślin jak morele,brzoskwinie,winorośl właściwa,granaty.Corocznie produkuje się również około 3,5 miliona ton ziarna zbóż.Kraj posiada znaczące zapasy różnorodnych surowców mineralnych.Wśród nich wymienić można złoto(4.miejsce na świecie),miedź(11.),ran(7.),ołów,srebro,fosforyty,sole potasowe.Odkryto zapasy gazu ziemnego.Dochód narodowy 1800 USD na 1 mieszkańca(2004).Inflacja:3%.Struktura zatrudnienia:usługi 35,7%,przemysł 26,3%,rolnictwo 38%.Handel zagraniczny:eksportuje się głównie bawełnę,metale,nawozy sztuczne,natomiast importuje się żywność,tekstylia,obuwie.Głównymi partnerami handlowymi są:Rosja,Chiny,Ukraina,Korea Południowa,Niemcy.Obroty w handlu z zagranicą w 2004 eksport:3,7 mld USD,import:2,82 mld USD.

Ludność

Przedstawiciele narodowości tytularnej stanowią 80% ludności kraju.Inne narodowości zamieszkujące Uzbekistan to Rosjanie(5,5%),Tadżycy(5%),Kazachowie(3%),Karakałpacy(2,5%),Tatarzy(1,5%).

Religia

·Islam:83,5%

·Prawosławie:0,78%

·Protestantyzm:0,35%

·Buddyzm:0,3%

·Animizm:0,2%

·Judaizm:0,2%

·Katolicyzm:0,09%

·Świadkowie Jehowy:0,01%

Polityka wewnętrzna i zagraniczna

Zachodni obserwatorzy wskazują na naruszenia praw człowieka przez reżim Isloma Karimova.Wybory parlamentarne z 26 grudnia 2004 r.,uznane przez władze rosyjskie za przejrzyste,w pełni demokratyczne i prawidłowo zorganizowane,wywołały falę krytyki ze strony obserwatorów zachodnich,zwłaszcza tych działających z ramienia OBWE.Zwracano uwagę m.in.na niedopuszczanie do wyborów działaczy opozycyjnych oraz całkowitą kontrolę środków przekazu przez administrację Karimova.Karimov podejmuje wszelkie możliwe środki,aby zapobiec przejęciu władzy w państwie przez skrajne organizacje islamskie.W tym celu prowadzone są działania mające na celu niszczenie aktywności tych organizacji,z prewencyjnymi aresztowaniami i brutalnymi metodami śledztwa włącznie.W 2001 roku Karimov naraził się islamskim fundamentalistom,pozwalając Stanom Zjednoczonym na korzystanie z uzbeckiej przestrzeni powietrznej i obecność amerykańskich kontyngentów wojskowych służących do wsparcia działań w Afganistanie.Uzbeckie władze zastrzegły równocześnie,iż mogą to być wyłącznie oddziały pomocnicze i humanitarne,unikając w ten sposób oskarżeń o udzielenie Amerykanom bazy wypadowej do rozpoczęcia wojny napastniczej.To właśnie z terytorium Uzbekistanu Związek Radziecki napadł na Afganistan w 1979 roku.W swej polityce zagranicznej Karimov zręcznie lawiruje pomiędzy Rosją a Stanami Zjednoczonymi,nie dopuszczając do pełnego uzależnienia się od żadnego z nich.

Problemy ekologiczne

Opracowany za czasów Związku Radzieckiego nieprzemyślany system irygacji pól bawełny doprowadził do katastrofy ekologicznej.W wyniku stałego wysychania Jeziora Aralskiego powstała ogromna pustynia pełna szkodliwych substancji chemicznych,które przez dziesięciolecia wymywane były z pól uprawnych,gdzie stosowane były w zdecydowanie nadmiernych ilościach.Ma to katastrofalny wpływ na zdrowie mieszkańców.W rejonach na południe od Jeziora Aralskiego notuje się wysoki poziom zachorowań na raka,zwłaszcza układu pokarmowego,białaczkę,cholerę.Tereny te charakteryzują się również wysoką śmiertelnością noworodków.Uczeni wskazują na możliwość powstania dziedzicznych wad genetycznych.