piątek, 1 marca 2013

Republika Czeska

Czechy(czes.Česko),Republika Czeska(czes.Česká republika)państwo śródlądowe w Europie Środkowej.Od północnego wschodu graniczy z Polską,od zachodu i północnego zachodu z Niemcami,od południa z Austrią,a od południowego wschodu ze Słowacją.Stolicą i największym miastem Czech jest Praga.Kraj składa się z trzech historycznych krain Czech właściwych,Moraw i części Śląska Austriackiego.Na powierzchni 78866 km² żyje ponad 10,5 mln osób,z czego 94% to Czesi.Obowiązuje czterostopniowy podział administracyjny na 14 krajów,204 gminy III stopnia,384 gminy II stopnia oraz 5661 gmin I stopnia.W starożytności ziemie czeskie były zamieszkiwane przez celtyckie plemię Bojów,a następnie germańskich Markomanów.W VI wieku n.e.pojawiły się pierwsze plemiona słowiańskie.W IX w.Czechy zostały zjednoczone przez Przemyślidów.W roku 884 pierwszy historyczny władca Czech,książę Borzywoj I,przyjął chrześcijaństwo.W 1019 r.Brzetysław I zjednoczył Czechy i Morawy,a w 1085 r.Wratysław II został koronowany na króla.Wtedy też Czechy weszły w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego.Po wygaśnięciu dynastii Przemyślidów na pocz.XIV wieku władzę objęli Luksemburgowie.Za czasów Karola IV Czechy,a przede wszystkim Praga,stały się centrum cesarstwa niemieckiego przeżywając swój największy rozkwit.Po XV-wiecznych wystąpieniach husytów i wywołanych tym wojnach religijnych spadło znaczenie Czech,które od 1526 r.znalazły się pod władzą Habsburgów,uzależniając się stopniowo od Niemiec.Zależność ta została przypieczętowana po wojnie trzydziestoletniej przegranej przez protestanckie Czechy.W XIX w.kraj faktycznie stał się integralną częścią Cesarstwa Austriackiego.Odrodzenie świadomości narodowej następowało dopiero po Wiośnie Ludów.W 1918 r.obszar dzisiejszych Czech wszedł w skład nowo utworzonej Republiki Czechosłowackiej istniejącej do 1939(podział między III Rzeszę,Polskę,Węgry i marionetkową Słowację) i odrodzonej po 1945 r.jako państwo komunistyczne w strefie wpływów ZSRR.W 1989 r.upadł ustrój komunistyczny(aksamitna rewolucja),a w 1993 r.Czechosłowacja została podzielona na dwa państwa Republikę Czeską i Słowację.Czechy są wielopartyjną republiką parlamentarną z dwuizbowym parlamentem Izbą Poselską i Senatem.Głową państwa jest prezydent wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję.Naczelny organ władzy wykonawczej stanowi rząd z czternastoma ministerstwami.Od 1999 r.Czechy są członkiem NATO,a od 2004 r.Unii Europejskiej.Należą także m.in.do Rady Europy,OECD i Grupy Wyszehradzkiej.

Historia

Pierwsze ślady osadnictwa(plemiona celtyckie)pochodzą z epoki brązu.Około roku 400 p.n.e.na terytorium dzisiejszych Czech przybyło z terenów dzisiejszych Niemiec plemię Bojów(od których pochodzi łacińska nazwa kraju Bohemia).Około 100 roku p.n.e.obszar dzisiejszych Czech podbiło plemię Markomanów,które skutecznie przeciwstawiało się wojskom rzymskim.W VI wieku pojawiły się pierwsze plemiona słowiańskie.W pierwszej połowie X wieku Kotlinę czeską opanowali Morawianie.W 890 roku plemienne państewka czeskie oderwały się od państwa morawskiego.Na przełomie IX i X wieku Czechy zostały zjednoczone przez Przemyślidów,dynastię rządzącą pierwotnie państewkiem plemiennym znajdującym się na terenie wokół Pragi(Praga była stolicą państwa Przemyślidów).Około roku 955 do Czech włączono Morawy.W roku 973 zostało założone biskupstwo praskie.Od XI wieku(okresowo już w X wieku)Czechy były lennem Rzeszy(Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego).Pierwszym królem Czech,dzięki poparciu cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Henryka IV został Wratysław II w roku 1085.W 1212 roku Przemysł I uzyskał dziedziczny tytuł królewski i uczynił z państwa czeskiego pełnoprawnego członka Rzeszy(dotąd tylko zależny lennik Rzeszy).Podczas panowania Przemysła Ottokara I(żył w latach 1197-1230)miał miejsce napływ niemieckich osadników,rozwój miast,handlu i przemysłu.Dzięki zwiększonym dochodom jego wnuk Przemysł Ottokar II rozszerzył swoje panowanie na obszar od Śląska poprzez Austrię po Słowenię.Doprowadziło to do konfliktu z Habsburgami,a sam Ottokar II zginął w bitwie na Morawskim Polu.Jego syn Wacław II podbił część ziem polskich i koronę Polski,jednakże jego syn Wacław III został zamordowany w drodze do Polski na koronację,w wyniku czego główna linia dynastii wygasła.Nastąpił okres destabilizacji państwa i konfliktów z Świętym Cesarstwem Rzymskim,zażegnane dopiero małżeństwem córki Wacława II Czeskiego,Elżbiety z Janem Luksemburskim,synem cesarza Henryka VII.Jego syn i następca Karol IV został wybrany na cesarza(1355) i walnie przyczynił się do rozkwitu Pragi,która będąc stolicą cesarstwa,stała się kulturalnym i intelektualnym jego centrum.Rozpoczęto budowę Katedry św.Wita i mostu Karola.W roku 1348 zostało zaprojektowane Nowe Miasto,po dziś dzień pozostające przykładem nowoczesnej urbanistyki.Karol założył również Uniwersytet w Pradze,pierwszy w Europie Środkowej.Królestwo Czech odgrywało znaczącą rolę w regionie do czasu husyckich wojen religijnych w XV wieku.W okresie od 1526 r.znalazło się w strefie wpływów Habsburgów.W XVI wieku katoliccy Habsburgowie coraz bardziej naciskali w dziedzinie wiary na wyznających husytyzm Czechów i doprowadzili do buntu Czeskich husytów(byli jednym z kościołów protestanckich) i wybuchu wojny trzydziestoletniej w 1618 roku.Konsekwencją klęski Czechów na Białej Górze w 1620 roku była przymusowa rekatolicyzacja kraju,likwidacja monarchii stanowej i zaprowadzenie sterowanego z Wiednia absolutyzmu.Chociaż Czechy były dalej formalnie niepodległym krajem,to faktycznie stały się częścią Państwa Habsburgów.Pogłębieniu ulegała także germanizacja ziem czeskich tak pod względem językowym jak i kulturowym.W 1803 roku państwo czeskie przestało formalnie istnieć,stając się częścią Cesarstwa Austriackiego a następnie w 1867 roku Austro-Węgier.Dopiero działalność kilku językoznawców na przełomie XVIII i XIX wieku doprowadziły do odrodzenia języka czeskiego i powstania czeskiego ruchu narodowego,w którym główną rolę odgrywał Franciszek Palacký.Początkowo niemałą rolę w czeskim odrodzeniu narodowym nieświadomie odegrali Habsburgowie,którzy na uniwersytecie wiedeńskim pod koniec XVIII wieku otworzyli wydział języka czeskiego.Było to związane z niewielką ilością Niemców w państwie Habsburgów i chęcią zwiększenia ilości stale brakujących urzędników w rozrastającym się państwie.Urzędników czeskich wysyłano zwłaszcza na tereny zamieszkane przez Słowian(stąd licznie występujący urzędnicy czescy w Galicji w XIX wieku).Po upadku monarchii austro-węgierskiej w roku 1918 powstało państwo Czechów i Słowaków Czechosłowacja,czyli tzw.I republika(Słowacy jednak odgrywali w niej drugorzędną rolę).W 1938 roku na mocy układu monachijskiego Niemcy zaanektowały tereny Kraju Sudetów,a Słowacja zyskała większą autonomię.W tym samym czasie Polska,korzystając z osłabienia Czechosłowacji zaanektowała Zaolzie,natomiast Węgry uzyskały komitaty naddunajskie.Państwo zmieniło nazwę na Czecho-Słowację.Okres między układem monachijskim i marcem 1939 jest nazywany tzw.II republiką(okres,w którym elity rządzące obrały wyraźnie skrajnie prawicowy kurs).W marcu 1939 Czechy znalazły się pod okupacją Trzeciej Rzeszy(Protektorat Czech i Moraw),zaś Słowacja ogłosiła niepodległość(od początku do końca swego istnienia była mocno zależna od Niemiec).Podczas niemieckiej okupacji w Protektoracie Czech i Moraw działał współpracujący z Niemcami czeski rząd,istniała czeska policja,czeskie szkolnictwo oraz bardzo skromne siły zbrojne(pilnujące między innymi przejściowe obozy dla Romów).Natomiast w Londynie podczas wojny powstał czechosłowacki rząd na uchodźstwie i w szeregach wojsk alianckich walczyły jednostki czeskie.W 1945 roku Czechosłowacja została odnowiona w granicach przed 1938 roku(poza Ukrainą Zakarpacką,która została włączona do ZSRR).Po II wojnie światowej odrodzona Czechosłowacja nie była okupowana przez wojska radzieckie.Podczas wyborów w 1948 roku zwyciężyli komuniści i wprowadzili państwo w strefę wpływów Związku Radzieckiego.W 1968 roku w Czechosłowacji część partii komunistycznej była skłonna podjąć próbę wprowadzenia pewnych zmian ustrojowych,co wywołało przeciwdziałanie konserwatywnej części komunistów czechosłowackich oraz interwencję zbrojną pozostałych krajów komunistycznych Układu Warszawskiego.W latach 1968-1991 na terenie Czechosłowacji stacjonowały wojska radzieckie.W roku 1989 Czechosłowacja zmieniła ustrój podczas"aksamitnej rewolucji".W roku 1991 wycofane zostały z kraju ostatnie jednostki radzieckie.1 stycznia 1993 w sposób pokojowy podzielona została na dwa niezależne i suwerenne państwa:Czechy i Słowację.9 czerwca 1993 Parlament Republiki Czeskiej wydał"Ustawę o bezprawności reżimu komunistycznego i oporze przeciw niemu"potępiającą komunistyczną przeszłość kraju.Mimo to partia komunistyczna nie została zdelegalizowana i nadal legalnie działa osiągając w wyborach wyniki pozwalające na wprowadzenie wielu posłów do parlamentu czeskiego.Republika Czeska wstąpiła do NATO w 1999 roku,a do Unii Europejskiej została przyjęta w roku 2004.

Ustrój polityczny

Republika Czeska jest demokracją parlamentarną.Organem ustawodawczym jest dwuizbowy parlament.Niższa izba parlamentu Izba Deputowanych(Poslanecká sněmovna)składa się z 200 parlamentarzystów wybieranych na czteroletnią kadencję.W skład izby wyższej Senatu(Senát)wchodzi 81 senatorów wybieranych na okres 6 lat.Jedna trzecia senatorów jest wybierana co 2 lata.Na czele państwa stoi prezydent,który jest wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję.Reprezentuje on państwo na arenie międzynarodowej.Prezydent podpisuje ustawy,powołuje i odwołuje premiera oraz członków rządu,ma prawo rozwiązać Izbę Deputowanych,powołuje sędziów oraz członków Rady Czeskiego Banku Narodowego(Česká národní banka).Organem wykonawczym jest Rząd(Vláda).Nowo powołany rząd musi przedstawić swój program przed Izbą Deputowanych oraz uzyskać wotum zaufania.Partie polityczne mające reprezentację w parlamencie krajowym lub Parlamencie Europejskim:Czeska Partia Socjaldemokratyczna(Česká strana sociálně demokratická,ČSSD),Europejscy Demokraci(Evropští demokraté,ED),Komunistyczna Partia Czech i Moraw(Komunistická strana Čech a Moravy,KSČM),Unia Chrześcijańskich Demokratów Czechosłowacka Partia Ludowa(Křesťanská a demokratická unie-Československá strana lidová,KDU-ČSL),Obywatelska Partia Demokratyczna(Občanská demokratická strana,ODS),Unia kandydatów niezależnych(Sdružení nezávislých kandidátů,SNK),Partia Zielonych(Strana zelených,SZ),Unia Wolności Unia Demokratyczna(Unie svobody-Demokratická unie,US-DEU),TOP 09.

Podział administracyjny

Republika Czeska jest podzielona na 13 krajów oraz miasto wydzielone Praga(która jest traktowana jako 14 kraj).Obecny podział administracyjny obowiązuje od 2000 roku.Sądy i niektóre urzędy są jednak nadal zorganizowane na podstawie podziału administracyjnego z 1960 na 7 krajów+Praga,podzielonych dalej na powiaty(okres),nazywanych okręgami terytorialnymi.

Kraj Stolica Populacja Powierzchnia(km²) Gęst.zal.(/km²) PKB PKB/os.

Praga(miasto wydzielone)1.170.571 496 2.360 637.704 547.096

Środkowoczeski Praga 1.144.071 11.015 104n288.888 253.912

Południowoczeski Czeskie Budziejowice 625.712 10.057 62 150.970 251.106

Pilzneński Pilzno 549.618 7.561 73 137.911 216.639

Karlowarski Karlovy Vary 304.588 3.315 92 65.789 216.639

Ustecki Uście nad Łabą 822.133 5.335 154 188.041 229.146

Liberecki Liberec 427,563 3,163 135 94.451 229.146

Hradecki Hradec Králové 547.296 4.758 115 133.767 244.549

Pardubicki Pardubice 505.285 4.519 112 116.639 230.880

Ołomuniecki Ołomuniec 635.126 5.159 123 134.376 211.467

morawsko-śląski Ostrawa 1.257.554 5.535 227 280.210 222.638

południowomorawski Brno 1.123.201 7.067 159 285.855 254.684

zliński Zlín 590.706 3.964 149 131.789 222.885

Wysoczyzna Igława 517.153 6.926 75 121.318 234.530

Czechy Czechy Praga 10.220.577 78.868 130 2.767.717 271.161

Gospodarka

Gospodarka Czech jest uważana za jedną z najstabilniejszych spośród wszystkich państw postsocjalistycznych.Od chwili podziału Czechosłowacji,w kraju wdrożono szereg reform gospodarczych i strukturalnych,wprowadzono program naprawy finansów państwa oraz przeprowadzono prywatyzację i restrukturyzację przedsiębiorstw państwowych.W połowie 1999 roku doszło do recesji w gospodarce,która w następnych latach powoli ustępowała ożywieniu gospodarczemu,związanemu głównie ze wzrostem eksportu do Niemiec i innych krajów Unii Europejskiej.W tym okresie znacząco wzrosła również ilość inwestycji krajowych i zagranicznych.Wprowadzone reformy doprowadziły do rozwoju gospodarki,stabilizacji cen oraz spadku bezrobocia.Podobnie jak pozostałe państwa ubiegające się o członkostwo w Unii Europejskiej,Czechy musiały przystosować swoje prawo do jej zaleceń,co dodatkowo ustabilizowało rozwój gospodarczy.Z PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca 25525 USD(2011)Republika Czeska osiąga poziom 2/3 PKB w wiodących krajach UE i może równać się z krajami takimi jak Portugalia,Grecja czy Słowenia.Działania mające na celu dokończenie prywatyzacji sektora bankowego,telekomunikacyjnego i energetycznego ma przynieść dalsze zwiększenie inwestycji zagranicznych,co przy restrukturyzacji dużych przedsiębiorstw i usprawnieniu sektora bankowego może doprowadzić do dalszego wzrostu gospodarczego.Głównymi ośrodkami przemysłu są:Praga,Brno,Ostrawa,Pilzno i Młoda Bolesław.

Główne produkty

Przemysłowe

·Maszynowe

·elektrotechniczne i elektroniczne

·motoryzacyjne

·zbrojeniowe

·materiały budowlane

·szkło

·przemysł chemiczny(m.in.nawozy sztuczne)

·przemysł odzieżowy

·żywnościowe

Produkcja w rolnictwie i hodowli

·pszenica

·żyto

·buraki cukrowe

·ziemniaki

·chmiel

·jęczmień

·tytoń

·kukurydza

·rzepak

·owoce(np.winogrono)

·warzywa

Przemysł wydobywczy

·węgiel brunatny i kamienny

·rudy żelaza

·gaz ziemny

·ropa naftowa

·rudy metali kolorowych

·rudy uranu

·rudy srebra

·rudy rtęci

·grafit

Turystyka

Turystyka jest bardzo ważną dziedziną czeskiej gospodarki przynoszącą pokaźne dochody,w 2001 roku,całkowity zysk z turystyki wyniósł 118,13 miliardów Koron czeskich,co stanowiło 5,5% PNB i 9,3% ogólnych dochodów z eksportu.Branża turystyczna daje zatrudnienie dla ponad 110000 osób czyli ponad 1% wszystkich mieszkańców Czech.Czechy są krajem atrakcyjnym turystycznie.Corocznie Republika Czeska jest odwiedzana przez 25-30 milionów osób,większość z tej liczby przejeżdża przez kraj tranzytem.Według oficjalnych danych w 2005 roku Republikę Czeską odwiedziło ponad 6,3 mln turystów,w 2006 ponad 6,5 mln,natomiast w 2008 ok. 6,65 mln.Najwięcej przyjezdnych pochodzi z Niemiec,Austrii,Polski,Słowacji,Węgier,Włoch i Francji.Magnesem przyciągającym miliony zagranicznych turystów jest przede wszystkim Praga,miasto pełne zabytków najwyższej światowej klasy.Praga,jako ośrodek turystyki międzynarodowej,zdystansowała już pobliskie metropolie Budapeszt i Wiedeń.Wśród pozostałych miast najczęściej odwiedzane przez turystów są:Brno,Ołomuniec,Pilzno,Liberec,Czeskie Budziejowice i Ostrawa.Do dziś międzynarodową renomą cieszą się czeskie uzdrowiska Karlowe Wary(Karlsbad) i Mariańskie Łaźnie(Marienbad).Wielu turystów odpoczywa w czeskich górach Karkonoszach na granicy z Polską oraz w graniczących z Niemcami Rudawach(m.in.Czeska Szwajcaria) i w Szumawie.

Geografia

Republika Czeska jest państwem w środkowej Europie,bez dostępu do morza.Graniczy od zachodu z Niemcami,od południa z Austrią,od wschodu ze Słowacją i od północy z Polską.Wybiegnięcia terytorium Czech w głąb innych państw sąsiednich(tzw.cyple lub worki,czes.výběžky):cypel aski,cypel szluknowski(też"cypel rumburski"lub worek szluknowski),cypel frydlancki,cypel broumowski,cypel jawornicki(też"cypel jesienicki"),cypel osobłoski i cypel brzecławski(też Trójkąt dyjski lub"cypel lanżhocki").

Ukształtowanie terenu

Większość terytorium Republiki Czeskiej zajmują tereny wyżynno-górskie Masywu Czeskiego.Jest on otoczony z trzech stron górami:Sudetami(Śnieżka 1602 m n.p.m.),Rudawami(Klínovec 1244 m n.p.m.),Lasem Czeskim(1042 m n.p.m.),Lasem Bawarskim oraz Szumawą.Środkowa część Masywu Czeskiego jest zapadliskiem z doliną Łaby,zaś na południu znajdują się kotliny Trzebońska i Budziejowicka.Od Karpat Masyw Czeski oddzielony jest na wschodzie morawsko-śląskim pasem obniżeń.

Klimat

W Republice Czeskiej panuje klimat umiarkowany ciepły,ze średnią temperaturą w styczniu1°do-3°C,a w lipcu 18-19°C.Średnia roczna suma opadów to 500–700 mm.Na terenach górskich panuje klimat ostry ze średnią temperaturą roczną ok.4°C i opadami rzędu 1200 mm.

Wody

Terytorium Czech należy do zlewisk trzech mórz:

·Północnego 51399 km²,

·Czarnego 22744 km²,

·Bałtyckiego 4721 km².

Największe rzeki poszczególnych zlewisk to:

w zlewisku Morza Północnego:

·Łaba

·Wełtawa

·Lužnice

·Sázava

·Otava

·Berounka

·Ohrza

w zlewisku Morza Czarnego:

·Morawa

·Beczwa

·Dyja

w zlewisku Morza Bałtyckiego:

·Odra

·Opawa

·Osobłoga

·Olza

Na rzekach zlokalizowano wiele zbiorników retencyjnych,np.:

·Orlicki

·Lipieński

·Slapski

Czechy znane są z miejscowości uzdrowiskowych z wodami mineralnymi także z gorącymi źródłami(cieplicami)m.in.Karlowe Wary(73°C),Mariańskie Łaźnie(29,6°C).

Demografia

Skład etniczny ludności Republiki Czeskiej to:Czesi(63,7%) i Morawianie(4,9%),Słowacy(1,4%),Polacy,Niemcy,Ukraińcy,Ślązacy,Węgrzy,Romowie.Podczas ostatniego spisu w 2011 roku aż 26% obywateli nie umiało albo nie chciało podać swojej narodowości.Przyrost naturalny wynosi+0,41%(szacunkowo w 2009).Średnia długość życia ulega wydłużeniu i wynosi 77 lat.Większość ludności(68%)deklaruje bezwyznaniowość,przynależność do danej denominacji religijnej deklaruje odpowiednio:katolicyzm(ok.26,8%),protestantyzm(ok.4,29%)głównie husyci,prawosławie(0,34%),islam(0,2%),Świadkowie Jehowy(0,15%),bahaizm(0,03%),judaizm(0,02%) i inne.Deklaracje wyznaniowe Czechów nie pokrywają się jednak z praktykami religijnymi.Wg kościelnych statystyk w nabożeństwach regularnie uczestniczy około 5% obywateli.W pozostałych wyznaniach bywa podobnie.Jedynym krajem Czech,gdzie ludzie wierzący stanowią większość jest Kraj zliński.Największy odsetek ludności wierzącej mają wśród miast Trzyniec i Uherský Brod.Ciekawostką jest,że najbardziej religijną grupą narodowościową w Czechach są Polacy przynależność do kościoła lub związku wyznaniowego zadeklarowało 79,1% czeskich Polaków.Aż 18,1% czeskich Polaków stanowią ewangelicy augsburskiego wyznania.

Miasta Czech

Miasto liczba mieszkańców(2009)kraj

1 Praga 1237893 miasto wydzielone Praga

2 Brno 404273 południowomorawski

3 Ostrawa 315901 morawsko-śląski

4 Pilzno 170620 pilzneński

5 Liberec 105071 liberecki

6 Ołomuniec 102255 ołomuniecki

7 Uście nad Łabą 98953 ustecki

8 Hradec Králové 96083 hradecki

9 Czeskie Budziejowice 95911 południowoczeski

10 Pardubice 90937 pardbubicki

11 Hawierzów 83537 morawsko-śląski

12 Zlín 77145 zliński

13 Kladno 71226 środkowoczeski

14 Most 69512 ustecki

15 Karwina 63783 morawsko-śląski

16 Frydek-Mistek 60097 morawsko-śląski

17 Opawa 59897 morawsko-śląski

18 Karlowe Wary 53816 karlowarski

19 Děčín 52601 ustecki

20 Cieplice 53314 ustecki

21 Igława 51413 Wysoczyzna

22 Chomutov 50587 ustecki

Kultura

·kino czeskie

·literatura czeska

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz