Ustrój
polityczny
Tadżykistan jest republiką
parlamentarną.Na czele państwa stoi prezydent wybierany w wyborach powszechnych
na siedmioletnią kadencję(od 6 listopada 1994 roku jest nim Emomali Rahmon).Premier
powoływany jest na swoje stanowisko przez prezydenta i musi uzyskać wotum
zaufania od parlamentu.Organem władzy ustawodawczej jest dwuizbowy parlament
Zgromadzenie Najwyższe(Madżlisi Oli).Izba niższa,Zgromadzenie
Reprezentantów(Madżlisi Namojandagon),składa się z 63 członków,wybieranych w
głosowaniu powszechnym na pięcioletnią kadencję.Izba wyższa,Zgromadzenie
Narodowe(Madżlisi Milij),składa się z 33 członków,w tym ośmioro mianowanych
jest przez prezydenta,a 5 reprezentuje 3 obwody,Obwód Autonomiczny oraz okręg
stołeczny-Duszanbe.
Tadżykistan
dzieli się administracyjnie na cztery wilajety(tadż.вилоятҳо):
·Wilajet Administrowany
Centralnie,złożony z 13 dystryktów(tadż.ноҳия,ros.район)oraz stolicy Duszanbe,będącą
osobną jednostką administracyjną
·Wilajet sogdyjski(16 dystryktów)
·Wilajet chatloński(24 dystrykty)
·Górno badachszański Okręg Autonomiczny(7
dystryktów oraz miasto Chorog).
Prawa
człowieka
Prawa człowieka w
Tadżykistanie są obecnie na terenie republiki notorycznie łamane.Opozycja
polityczna,wolność religijna oraz wolność prasy pozostaje mocno ograniczona.Po
wyborach parlamentarnych w 2005 roku nasilił się proces zamykania wielu
niezależnych gazet oraz napadów na dziennikarzy współpracującymi z tymi
gazetami.W 2003 roku zamknięto jedyną stronę internetową jedynej opozycyjnej
partii politycznej.Konstytucyjne gwarancje sprawiedliwego procesu nie do końca
są przestrzegane.Często stosuje się tortury w stosunku do jednostek oskarżanych
o przestępstwa.W Tadżykistanie dochodzi do częstych gwałtów na kobietach,jak
również jest głównym źródłem handlu kobiet.
Siły
zbrojne
Tadżykistan wydaje na
obronność 113000000 USD(11% PNB).Istnieją tylko siły lądowe,które liczą 7000
żołnierzy i wyposażone są w 40 czołgów T-72.
Geografia
Tadżykistan nie ma
dostępu do morza.Niemal całą jego powierzchnię zajmują góry.Ponad połowa terytorium
leży powyżej 3000 m n.p.m.Centralną część kraju zajmują góry Ałaj z głównymi
pasmami Gór Turkiestańskich,Gór Zarafszańskich,Gór Hisarskich i Gór Ałajskich.Na
południowym wschodzie rozciągają się góry Pamir.Najwyżej położone punkty kraju
to Szczyt Ismaila Samaniego(7495 m n.p.m.) i Szczyt Lenina(zwany w Tadżykistanie
Szczytem Awicenny,7134 m n.p.m.).Północną część kraju stanowi urodzajna Kotlina
Fergańska.Granica z Afganistanem biegnie wzdłuż rzek Piandż i Amu-daria.Przepływające
przez kraj Amu-daria i Syr-daria zasilane są w dużej mierze wodą pochodzącą z
topnienia śniegu w górach Kirgistanu i Tadżykistanu.Klimat
kontynentalny,wybitnie suchy.Temperatury zróżnicowane w zależności od wysokości
terenu.W Tadżykistanie zdarzają się trzęsienia ziemi.
Historia
W I wieku przed naszą erą
terytorium dzisiejszego Tadżykistanu znajdowało się w obrębach imperiów Baktrii
i Sogdiany(to ostatnie obejmowało zachodnią część kraju).W VII wieku ziemie te
zostały podbite przez Arabów.Już jednak w 819 roku rozpoczęła się władza
perskiej dynastii Samanidów,za czasów których nastąpił rozwój kultury i sztuki.W
X wieku następuje wkraczanie plemion tadżyckich. W XIII wieku ziemie
Tadżykistanu znalazły się pod panowaniem Mongołów,a w XVI wieku stały się
częścią chanatu Bucharskiego.W 1868 roku północna część Tadżykistanu została
przyłączona bezpośrednio do Carstwa Rosji.Związek Radziecki zdołał
podporządkować sobie Tadżykistan dopiero w 1921 roku,po toczącym się od 1917
roku tadżyckim powstaniu przeciw władzy rosyjskiej.Komuniści zniszczyli wiele
miejscowości i zburzone zostały liczne meczety.Od 1924 roku istniała Tadżycka
ASRR w składzie Uzbeckiej SRR.Pięć lat później Tadżykistan jako Tadżycka SRR
stał się odrębną republiką radziecką.Poza granicami republiki pozostały jednak
tereny w większości zamieszkane przez Tadżyków wraz z miastami Buchara i
Samarkanda.Władze radzieckie nie przeprowadziły w Tadżykistanie żadnych
znaczących inwestycji i przez cały okres istnienia ZSRR Tadżykistan był
gospodarczo dyskryminowany,a poziom życia ludności utrzymywał się na bardzo
niskim poziomie.9 września 1991 roku ogłoszona została deklaracja niepodległości.Tuż
po uzyskaniu niepodległości masowe demonstracje zmusiły pierwszego prezydenta
kraju Rahmona Nabijewa do ustąpienia.Wkrótce potem rozpoczęła się niosąca szerokie
zniszczenia wojna domowa,w której nowy prezydent Emomali Rahmonow mający
poparcie wojsk Wspólnoty Niepodległych Państw walczył z pragnącymi przejąć
władzę w młodym kraju organizacjami islamskimi.Od czasu deklaracji
niepodległości Tadżykistan nie posiadał większego znaczenia na arenie
międzynarodowej.Zmieniło się to w momencie rozpoczęcia przez USA działań
zbrojnych w Afganistanie.Graniczący z tym państwem Tadżykistan stał się bazą
dla wojsk amerykańskich.Władze tadżyckie wykorzystały szansę,jaką daje strategiczne
położenie kraju i wynegocjowały znaczną pomoc finansową ze strony Stanów
Zjednoczonych.Prezydent Emomali Rahmonow traktowany był w Waszyngtonie jako
ważny sprzymierzeniec.Tak naprawdę jednak nie mógł on odrzucić amerykańskiego
zainteresowania.W przededniu wybuchu wojny sytuacja finansowa kraju była
tragiczna,większość ludności żyła poniżej granicy ubóstwa,a gospodarka jako
taka nie istniała.Pojawienie się amerykańskich wojsk w Tadżykistanie wzmocniło
jego pozycję przetargową wobec Rosji,uważającej Tadżykistan za swoją tradycyjną
strefę wpływów.Rosja nie zrezygnowała ze swej pozycji w postradzieckich
republikach azjatyckich.Dźwignią nacisku Rosji jest jej stosunek do ogromnej grupy
tadżyckich gastarbeiterów,przebywających w Rosji przeważnie nielegalnie.7
października 2004 roku w Duszanbe nastąpiło otwarcie rosyjskiej bazy
wojskowej.Jest to już druga(zarazem największa)baza armii rosyjskiej w Azji
Środkowej,po otwartej w 2003 roku bazie lotniczej w Kirgistanie.Umowa między
Rosją a Tadżykistanem przewiduje dzierżawę ziemi na okres 49 lat.Rosyjska baza
traktowana jest jako gwarant stabilności w wyniszczonym i narażonym na agresję
z różnych stron kraju i czynnik,który pobudzi do życia gospodarkę.Rząd
Tadżykistanu liczy ponadto na znaczną pomoc finansową i strukturalną.Powołanie
do życia rosyjskiej bazy pozwoliło na umorzenie Tadżykistanowi znacznego długu
zagranicznego wysokości kilkuset milionów dolarów.W ramach tej transakcji
przekazano także na własność Rosji użytkowaną przez Wojska Kosmiczne FR optoelektroniczną
stację śledzenia"Okno"w Nurku,wartości 242,4 mln $.
Gospodarka
Słabą stroną gospodarki
jest brak dostatecznej liczby dróg,z których te położone w obszarach górskich
umożliwiają podróż tylko w okresie letnim.W ostatnich latach,przy pomocy z
zagranicy,zrealizowano kilka dużych inwestycji infrastrukturalnych m.in.oddanie
do użytku w sierpniu 2007 mostu granicznego z Afganistanem na rzece Piandż,otwarcie
drogowego przejścia tadżycko-chińskiego (Kulma Karasu),budowę drogi
Duszanbe-Chorog, ukończenie tunelu pod przełęczą Anzob(przy współudziale
Iranu),który pozwoli na całoroczny ruch samochodowy ze stolicy do drugiego pod
względem wielkości miasta Chodżentu.Zaawansowane są plany budowy tunelu pod
przełęczą Chormagzak w kierunku Iranu.Planowana jest droga do Pakistanu przez
kilkukilometrowy Worek Wachański leżący w Afganistanie.Tadżykistan dysponuje
potencjałem hydroenergetycznym szacowanym na 300 mld kWh
rocznie,wykorzystywanym w zaledwie~5%.Większe istniejące i budowane elektrownie
wodne to:nurecka mocy 2970 MW z najwyższą na świecie zaporą,roguńska na rzece Wachsz
mocy planowanej 3600 MW,Sangtuda-1 mocy planowanej 670 MW,projektowane:dasztidżumska
na rzece Piandż mocy 4000-7000 MW.W inwestycje w energetyczne Tadżykistanu
zaangażowane są firmy z Rosji(hydroelektrownia
roguńska,Sangtuda-1),Iranu(hydroelektrownia Sangtuda-2),USA(hydroelektrownia na
rzece Wachsz,linia przesyłowa do Afganistanu),Chin(hydroelektrownia
zerafszańska).Tadżykistan jest jednym z najbiedniejszych krajów WNP.PKB na
jednego mieszkańca wynosi ok.1600 USD.Rozwinięty jest jedynie przemysł
włókienniczy i spożywczy.W Tadżykistanie są duże złoża boksytów,rud uranu,a
także złota,natomiast w niewielkich ilościach występuje ropa naftowa,gaz ziemny
oraz rudy ołowiu.Po rozpadzie Związku Radzieckiego Tadżykistan znalazł się w
gronie najuboższych państw świata.Katastrofy gospodarczej dopełniła wojna
domowa,która zniszczyła i tak ubogą infrastrukturę gospodarczą.W 2001 roku
Tadżykistan nawiedziła susza,skutkom której nie był w stanie zapobiec
przestarzały system irygacji pól.Wszystko to sprawiło,że 80% ludności żyło w
przerażającym ubóstwie,a w kraju zapanował głód.Na obszarach wiejskich jedynie
jedna trzecia ludności miała dostęp do czystej wody.W kraju rozprzestrzeniał
się tyfus,gruźlica,choroby układu pokarmowego.Tragiczne położenie Tadżykistanu
powiększał brak większej pomocy ze strony organizacji międzynarodowych.Trwały
masowe wyjazdy ludności poza granice kraju.Ogromna rzesza obywateli
Tadżykistanu,niektóre źródła mówią nawet o ośmiuset tysiącach,pracuje
nielegalnie w Rosji.Dotyczy to nie tylko niewykwalifikowanych robotników,ale
także wykształconych ludzi lekarzy,inżynierów,nauczycieli,których i tak
niewielkie zarobki pozwalają przeżyć krewnym w kraju.Średnia pensja nauczyciela
czy lekarza w Tadżykistanie wynosiła w 2003 roku zaledwie 10 dolarów
amerykańskich.Tadżykistan graniczący z Afganistanem stanowi szlak przerzutowy w
przemycie narkotyków,które trafiają na rynki w całej Europie.W ostatnich latach
Tadżykistan prowadzi ściślejszą kontrolę swoich granic pod kątem przemytu
narkotyków,uczestnicząc wraz z ONZ w antynarkotykowych operacjach pod
hasłem„Topaz”.W 2003 roku służby graniczne zatrzymały przemyt około sześciu ton
heroiny,co jednak jest tylko niewielką częścią ogólnej produkcji,która w
Afganistanie,jak szacuje ONZ,wynosi około 3600 ton.Niemalże całą heroinę
transportuje się z tego kraju rzekami,w samochodach lub na zwierzętach
pociągowych.13 stycznia 2011 weszła w życie nowa umowa graniczna między
Tadżykistanem a Chinami,w wyniku której Tadżykistan przekazał Chinom obszar ok.1000
km² położony w słabo zaludnionym regionie Pamiru,zatem od tego dnia
powierzchnia Tadżykistanu jest mniejsza niż 143100 km².Brak aktualnych danych o
powierzchni Tadżykistanu po tej zmianie.
Demografia
(2010)
Liczba
ludności 7487489
Ludność
według wieku
0-14 lat 34,3%
15-64 lat 62,1%
ponad 64 lata 3,6%
Wiek(mediana)
W całej populacji 22,2
lat
Mężczyzn 21,7 lat
Kobiet 22,7 lat
Przyrost
naturalny 1,85%
Współczynnik
urodzeń 26,49 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik
zgonów 6,72 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik
migracji 1,26 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność
według płci
przy narodzeniu 1,05
mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat 1,04
mężczyzn/kobiet
15-64 lat 0,98
mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat 0,79
mężczyzn/kobiet
Umieralność
noworodków
W całej populacji 39,78
śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej 44,55
śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej 34,77
śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana
długość życia
W całej populacji 65,68
lat
Mężczyzn 62,63 lat
Kobiet 68,88 lat
Rozrodczość
2,94 urodzin/kobietę
Ludność
W lutym 2005 r.w
Tadżykistanie zamieszkiwało 7163506 osób.W strukturze narodowościowej kraju
dominują Tadżycy(79,9%).Oprócz tego na terytorium Tadżykistanu zamieszkują
Uzbecy(15,3%),Rosjanie(1,1%) i Kirgizi(1,1%).Przedstawiciele innych
narodowości i grup etnicznych stanowią 2,6% populacji.Główne wyznania mieszkańców
to Islam sunnicki(85% ludności)oraz Islam szyicki(5%).Przedstawiciele innych
wyznań stanowią 10% populacji.Wyniszczająca wojna domowa na początku lat
dziewięćdziesiątych i okresowo nawiedzające kraj klęski żywiołowe przyczyniły
się do niskiej stopy życiowej mieszkańców.W kraju utrzymuje się wysoka stopa
bezrobocia,która przekracza poziom 40%.Główne przyczyny zgonów to choroby
serca,układu oddechowego,choroby zakaźne i pasożytnicze.Na jednego lekarza
przypada 430 pacjentów.Wydatki na opiekę zdrowotną wyniosły 6% PKB.Służba
zdrowia jest na niskim poziomie i w zasadzie płatna.
Religia
·Islam:89,5%
·Prawosławie:1,2%
·Katolicyzm:0,11%
·Protestantyzm:0,07%
·Świadkowie Jehowy:0,02%
Media
W Tadżykistanie ukazują
się 74 gazety(w tym 66 w języku tadżyckim) i 48 czasopism(13 w języku
tadżyckim).Największe dzienniki to"Narodnaja gazieta"gazeta społeczno-polityczna
wydawana od 1925 r.w Duszanbe w języku rosyjskim(do 1991 r.ukazywała się pod
nazwą"Kommunist Tadżykistana"jako organ komunistycznej partii
Tadżykistanu) i Sadoi Mardum(pol."Głos Ludu")organ rady najwyższej
istniejący od 1991 r.Radio i telewizja są kontrolowane przez Państwową komisję
ds.Radia i Telewizji.Radio nadaje w 4 językach a Telewizja posiada 4 kanały w 3
językach.Oficjalna agencja prasowa Chowar działa od 1991 r.,zastępując
poprzednią Tadżik-TA.
Kultura
Za narodowego poetę
tadżyckiego uznawany jest Omar Chajjam z Niszapuru(zm.1022),znany z zachowanych
do naszych czasów i od połowy XIX stulecia szeroko rozpowszechnionych
rubajjatów.Rubajjaty Omara Chajjama(czterowiersze)o treści filozoficzno-mistycznej
za przedmiot miały przemijanie i życie.Posługiwały się dość wyrafinowaną
symboliką,której najbardziej znanymi elementami są słowik i róża.
Święta
państwowe
Data
Polska nazwa Oryginalna nazwa
9 września Dzień
Niepodległości
21 marca Nowy Rok Навруз
Wizy
dla Polaków
Tadżykistan nie ma
ambasady w Polsce.Najbliższe placówki konsularne tego kraju znajdują się w
Berlinie,Wiedniu i Kijowie.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz