Geografia
Węgry są nieomal w całości położone w nizinnej i
równinnej Kotlinie Panońskiej.Wyjątkami są Średniogórze Północno węgierskie należące
do Karpat pasmo średnich gór(Börzsöny,Gödöllő,Cserhát,Mátra z najwyższym
szczytem Węgier Kékes,Góry Bukowe,Góry Tokajskie)na północnym wschodzie kraju
oraz Alpy Węgierskie(Góry Szoprońskie i Kőszeg)na granicy zachodniej.Największe
rzeki Węgier to Dunaj,Cisa i Drawa.Na Węgrzech leży największe jezioro Europy
Środkowej Balaton.W mieście Hévíz znajduje się największe na świecie jezioro
termiczne Hévíz.
Historia
Pierwotnie zamieszkująca tereny Węgier ludność
celtycka została w I w.p.n.e.podbita przez Rzymian,którzy założyli na terenach
w zakolu Dunaju prowincję o nazwie Panonia.Po upadku Rzymu tereny te zajmowane
były kolejno przez Hunów,Wandalów,Gepidów i Awarów,zaś w początkach IX wieku
powstało tu słowiańskie Państwo Wielkomorawskie,któremu kres położyło
pojawienie się pod koniec IX wieku Madziarów pod wodzą Arpada.Dynastia Arpadów
panowała na Węgrzech do 1301 roku.Za twórcę państwa uważany jest,koronowany w
1001 pierwszy król Węgier,Stefan I Święty,który ostatecznie przeprowadził chrystianizację
swojego państwa.W latach 1241–1242 Węgry,jak wiele innych krajów wschodniej
Europy,zostały zniszczone przez najazdy mongolskiej Złotej Ordy.Szczyt potęgi
państwo węgierskie osiągnęło za panowania Ludwika
Andegaweńskiego(1342–1382),także króla Polski,kiedy Węgry sięgały od Adriatyku
po Morze Czarne i skutecznie przeciwstawiały się ekspansji Turcji w Europie.Ich
powrót do potęgi nastąpił za czasów Macieja Korwina(1458–1490),który przyłączył
do królestwa Śląsk,Łużyce,Morawy oraz Dolną Austrię.Potęga Węgier załamała się
jednak zupełnie po 1526 w wyniku klęski w bitwie z Imperium Osmańskim pod
Mohaczem.Po wojnie domowej pomiędzy pretendującym do tronu Ferdynandem
Habsburgiem a Janem Zapolyą wybranym przez szlachtę węgierską królem Węgier,cały
teren dzisiejszych Węgier został opanowany przez Turcję.Część terytorium
dotychczasowego królestwa dostała się rodzinie Habsburgów jako dziedzina
rodowa w konsekwencji postanowień układu wiedeńskiego(1515)pomiędzy
Jagiellonami i Habsburgami,z części utworzono Księstwo Siedmiogrodu,którego
pierwszym władcą był Jan Zygmunt Zapolya,zięć Zygmunta Starego,częścią centralną
z Budą zarządzał bezpośrednio(jako prowincją turecką)sułtan Sulejman Wspaniały.Zostało
to ustalone postanowieniami pokoju z 1541 między Imperium Osmańskim a Imperium
Habsburgów.Po pokoju w Karłowicach(1699) i wycofaniu się Turków z Europy
Środkowej,w wyniku klęski w bitwie pod Wiedniem(w trakcie ostatniej ofensywy
Imperium Osmańskiego w Europie Środkowej) i dalszych klęsk w wojnie toczonej do
roku 1699 z Ligą Świętą(Państwo Kościelne,Rzeczpospolita Obojga Narodów,Republika
Wenecka i Imperium Habsburgów),do których w 1686 dołączyło Carstwo Rosyjskie,całość
terytorium Królestwa Węgier znalazła się pod władzą Habsburgów.Węgry,które
stanowiły osobne królestwo,w 1804 roku weszły jako prowincja do nowo
utworzonego Cesarstwa Austrii,na czele którego stanął Franciszek I.W wyniku
słabości wewnętrznej i klęski w wojnie z Prusami(1866)Austria zmuszona została
do nadania drugiemu pod względem znaczenia narodowi monarchii Węgrom statusu
współgospodarza i w 1867 powstały Austro-Węgry.Całkowitą samodzielność uzyskano
dopiero po I wojnie światowej.W okresie rozpadu monarchii austro-węgierskiej,po
rozpoczętej 31 października 1918 r.rewolucji Węgry zostały 16 listopada 1918
ogłoszone republiką,której prezydentem został Mihály Károlyi.W marcu 1919
władzę przejęli komuniści,proklamując Węgierską Republikę Rad dyktaturę
bolszewicką pod przywództwem Béli Kuna.Węgierska Republika Rad przetrwała przez
133 dni i została obalona w wyniku inwazji wojsk rumuńskich i
czechosłowackich.W 1920 Węgry utraciły,w wyniku traktatu w Trianon dostęp do
morza oraz dwie trzecie swego terytorium(Burgenland,Słowacja,Zakarpacie,Siedmiogród,Wojwodina,Chorwacja i
Slawonia),z 325 tys.km² pozostało 93 tys.km².W wyniku ustaleń traktatu Węgry
utraciły również niemal dwie trzecie ludności(pozostało 8 z 21 milionów).Poza
granicami Węgier znalazło się 3,5 milionów Węgrów(co stanowiło ⅓ tego narodu),głównie
w południowej Słowacji i siedmiogrodzkim Seklerlandzie oraz części Wojwodiny,w
tym obszary o zwartym osadnictwie i większości węgierskiej.Węgry uznane za
pozostałość Austro-Węgier i stronę wojującą w I wojnie światowej zostały
obarczone na kolejne 33 lata płatnością reparacji wojennych.Oprócz tego
zmniejszono liczebność armii węgierskiej do 32 tysięcy i zakazano obowiązkowej
służby wojskowej.Politycy francuscy(Georges Clemenceau)otwarcie przyrzekli
Węgrom w chwili podpisania traktatu możliwość jego rewizji w oparciu o
kryterium etnograficzne i statut Ligi Narodów,obietnica ta nie została
dotrzymana.Wobec postanowień traktatu na Węgrzech w całym okresie
międzywojennym dominowała chęć rewizji jego postanowień,uznawanych za sprzeczne
z zasadą samostanowienia narodów.Zdominowało to politykę zagraniczną Królestwa
Węgier i jego stosunki z sąsiadami.Formalnie Węgry ogłoszono ponownie monarchią,jednak
tron pozostał nieobsadzony.Dwukrotne próby odzyskania korony przez króla Karola
IV nie powiodły się,a na czele państwa stanął były admirał austro-węgierskiej
floty Miklós Horthy.W wyniku kryzysu gospodarczego i rewizjonistycznej
propagandy, nastąpiło zbliżenie z III Rzeszą,przystąpienie do Paktu Trzech i od
czerwca 1941 udział w II wojnie światowej po stronie Państw Osi.W sierpniu 1943
rząd Węgier i regent Horthy zaproponował aliantom traktat pokojowy,co w marcu
1944 spowodowało zajęcie Węgier przez Wehrmacht.Wobec konsekwentnych prób
zawarcia zawieszenia broni podejmowanych,również po niemieckiej okupacji
Węgier,przez regenta i rząd węgierski,w październiku 1944(po wkroczeniu Armii Czerwonej
na terytorium Węgier)Niemcy dokonali zamachu stanu na Węgrzech,uprowadzając i
internując regenta Miklosa Horthy'ego i wprowadzając rząd marionetkowy Ferenza
Szalasiego i faszystowskiej partii strzałokrzyżowców.Już w październiku 1944
część Węgier została zajęta przez Armię Czerwoną(wojska węgierskie walczyły wyłącznie
na wschodnim froncie),ostatnie walki zakończyły się na terenie Węgier 4
kwietnia 1945.Po wojnie kraj należał do tzw.bloku wschodniego,będącego pod
kontrolą ZSRR.Próba odzyskania niepodległości i demokratyzacji w 1956(powstanie
węgierskie)zakończyła się krwawą radziecką interwencją zbrojną.W roku 1989
Węgry podważyły żelazną kurtynę dzielącą bloki wschodni i zachodni,otwierając
granicę z Austrią.W 1990 przeprowadzono na Węgrzech pierwsze po II wojnie
światowej wolne i demokratyczne wybory.25 kwietnia 2011 roku prezydent Pal
Schmitt podpisał nową Konstytucję Węgier, która weszła w życie 1 stycznia 2012
roku.Konstytucja Węgier jest krytykowana przez opozycję węgierską i
międzynarodowe organizacje zajmujące się prawami człowieka za konserwatyzm i"brak
niektórych mechanizmów demokratycznego równoważenia władzy".
Ustrój
polityczny
Kontury ustroju politycznego Węgier zostały
zarysowane podczas obrad tzw.Trójkątnego Stołu(jesień 1989).Węgry są od tego
czasu demokratyczną republiką o charakterze parlamentarno-gabinetowym.Jednoizbowy
parlament wybierany co cztery lata w wyborach powszechnych i tajnych,częściowo
metodą proporcjonalną,po części w okręgach jednomandatowych.Prezydenta wybiera
Zgromadzenie Narodowe na okres pięciu lat(może kandydować na drugą kadencję).Rząd
tworzy lider zwycięskiego ugrupowania ma on zazwyczaj charakter koalicyjny.Na
Węgrzech istnieją dwa główne ugrupowania:wywodząca się z czasów WRL Węgierska
Partia Socjalistyczna(MSzP)oraz Fidesz.Socjaliści współrządzą zazwyczaj z
wywodzącymi się z antykomunistycznej opozycji liberałami(Związek Wolnych
Demokratów).
Prezydenci
Republiki Węgierskiej:
·Árpád Göncz(1990–2000)
·Ferenc Mádl(2000–2005)
·László Sólyom(2005-2010)
·Pál Schmitt(od 2010-2012)
Prezydent
Węgier:
·Pál Schmitt(od 2012)
Premierzy
Republiki Węgierskiej:
·József Antall(1990–1993)
·Péter
Boross(1993–1994)
·Gyula
Horn(1994–1998)
·Viktor
Orbán(1998–2002)
·Péter
Medgyessy(2002–2004)
·Ferenc
Gyurcsány(2004-2009)
·Gordon
Bajnai(2009-2010)
·Viktor Orbán(2010-2012)
Premier
Węgier:
·Viktor Orbán(od 2012)
Podział
administracyjny
Węgry podzielone są na 19 komitatów(węg.megye),22
miasta na prawach komitatów(węg.megyei jogú város),214 miast(węg.város),2898
gmin(węg.község).
Największe
miasta
Miasto
liczba mieszkańców(tys.)
1 Budapeszt 1722
2 Debreczyn 208
3 Segedyn 170
4 Miszkolc 169
5 Pecz 159
6 Győr 130
7 Nyíregyháza 118
8 Kecskemét 112
9 Székesfehérvár 102
10 Szombathely 81,4
11 Szolnok 76,8
12 Tatabánya 71,9
13 Kaposvár 67,8
14 Békéscsaba 67
15 Zalaegerszeg 61,7
16 Veszprém 61,1
17 Eger 57
18 Érd 56,9
19 Sopron 55,4
20 Dunaújváros 53,2
Demografia
Demografia
Struktura
narodowościowa
·Węgrzy:89,9%
·Romowie:4%
·Niemcy:2,6%
·Serbowie:2%
·Jasowie:1%
·Słowacy:0,8%
·Rumuni:0,7%
Struktura
wyznaniowa
·Rzymskokatolicy:51,9%
·Ateiści:24,6%
·Kalwini:15,9%
·Luteranie:3,0%
·Unici(Grekokatolicy):2,6%
·Wolnomyśliciele:0,7%
·Zielonoświątkowcy:0,6%
·Świadkowie Jehowy:0,2%
·Unia Baptystystyczna:0,2%
·Prawosławni:0,2%
·Żydzi:0,1%
Gospodarka
Przemysł
Na Węgrzech występują stosunkowo różnorodne,choć
mało zasobne złoża surowców mineralnych.Eksploatuje się tu
głównie boksyty(systemem
odkrywkowym),ponadto eksploatacja niewielkich złóż rudy
manganu,miedzi,cynku,ołowiu,uranu,węgla brunatnego,węgla kamiennego,rudy
żelaza,oraz niewielkie złoża ropy naftowej i gazu ziemnego.Rozwinięty
przemysł
chemiczny(nawozy i tworzywa sztuczne),maszynowy(produkcja
obrabiarek,maszyn
rolniczych,sprzętu gospodarstwa domowego),elektrotechniczny i
elektroniczny(silniki elektryczne,sprzęt oświetleniowy,telekomunikacyjny
i
sprzęt gospodarstwa domowego,udział m.in.Siemensa,Philipsa i General
Electric),metalurgiczny(hutnictwo
aluminium),samochodowy i środków transportu(m.in.fabryki General
Motors,Audi,Ford,autobusy,samochody ciężarowe,lokomotywy
spalinowe,wagony
kolejowe oraz statki
rzeczne),spożywczy(winiarski,olejarski,owocowo-warzywny,mięsny,tytoniowy),odzieżowy
i
obuwniczy,cementowy,porcelanowo-fajansowy oraz przemysł poligraficzny.
Rolnictwo
Wysoko rozwinięte rolnictwo,Węgry posiadają
najwyższy w Europie odsetek gruntów ornych wynoszący prawie 50%,łąki i
pastwiska 12,5%,sady 2,5%.Rolnictwo cechuje wysoki poziom mechanizacji i
chemizacji.Uprawia się pszenicę,kukurydzę,jęczmień,buraki
cukrowe,słonecznik,ziemniaki,rośliny pastewne,konopie i tytoń.Rozwinięte
warzywnictwo(papryka,pomidory,cebula) i
sadownictwo(morele,brzoskwinie,jabłonie,śliwy),uprawa winorośli zajmuje ponad
4% powierzchni gruntów ornych.Ponadto pszczelarstwo oraz hodowla bydła,trzody
chlewnej,owiec i drobiu.
Turystyka
Rozwinięta turystyka,przynosząca znaczne dochody.Węgry
odwiedza ponad 30 mln turystów rocznie.Duża i nowoczesna baza hotelowa,znane
kąpieliska nad Balatonem,liczne miejscowości wypoczynkowe i
uzdrowiska(np.Eger,Hajduszoboszlo,Sopron,Hollókő,Pecz,Jawaryn,Szentendre,Ostrzyhom).
Dni
świąteczne
·1 stycznia,
·15 marca,
·Poniedziałek Wielkanocny,
·Poniedziałek Zielonych Świątek,
·1 maja,
·20 sierpnia,
·23 października,
·1 listopada,
·25 i 26 grudnia
Kultura
Węgrzy są w Europie narodem wyjątkowym.Przez długi
czas nieznane było ich pochodzenie;oni sami chętnie widzieli swych przodków w
Hunach.W rzeczywistości pra Węgrzy,tak jak przodkowie Finów,Estończyków oraz
innych ludów ugrofińskich,wywodzą się z północnej Azji.Mimo że po osiedleniu
się nad Dunajem i Cisą szybko przyjęli wzorce zachodnioeuropejskiej kultury-byli
wręcz określani jako wschodni bastion Europy zachowali wiele ze swej
odrębności.Turcy uważają Węgrów za swoich pobratymców,bardziej jednak po to by
podkreślić swoją obecność w Europie niż opierając się na solidnych podstawach.Zupełną
odrębność zachowała tradycyjna wiejska muzyka ludowa.Pieśni typu lamentu,zwykle
śpiewane przez kobiety,zachowały archaiczny rytm i brzmienie,niespotykane u
innych narodów europejskich.Nierówny rytm łączy się w nich z uderzeniem
akcentem na pierwszą sylabę jaki występuje w języku węgierskim.Brzmienia
powszechnie uważane za tradycyjną muzykę węgierską,jak rozsławiony na świecie
czardasz,w rzeczywistości mają pochodzenie cygańskie.Tego rodzaju muzyka
taneczna powstała z połączenia tradycyjnej muzyki Romów i muzyki miast.Ta grupa
etniczna przybywała na teren Węgier od XV wieku i jak żadna inna wpłynęła na
życie muzyczne kraju.Dzięki Węgrom i tutejszym kompozytorom muzyka cygańska stała
się sławna na całym świecie.Sami Romowie,mimo wieków asymilacji,podobnie jak w
wielu innych krajach pozostają jednak nadal na dnie piramidy społecznej.Ceniona
i charakterystyczna jest kuchnia węgierska.Węgierskie słowo gulyás-gulasz
weszło do słowników wielu języków europejskich.Tradycyjnie jada się go na ostro
z papryką.Inną tradycyjną potrawą węgierską jest halászlé czyli zupa rybna.Do
posiłków pija się wino,których na Węgrzech jest wybór.Tradycyjnie w Polsce
mianem węgrzyna określano białe wino z Tokaju.Leżący najbliżej granicy ośrodek
winiarstwa przez wieki zaopatrywał piwnice szlacheckie w całej
Rzeczypospolitej.Jeden z gatunków tego nosi polską nazwę:szamorodni,czyli
samorodny,nadaną przez polskich odbiorców.Słodkie, mocne,o intensywnym bukiecie
aszu jest określane jako wino królów król win.Do innych tradycyjnych miejsc
wyrobu win na Węgrzech należy rejon Egeru,skąd pochodzi czerwona wytrawna Egri Bikavér,czyli
bycza krew.Turyści szczególnie licznie odwiedzają winnice na północnych
brzegach Balatonu,szczególnie rejon Badacsony.Najwięcej jednak win w kraju
produkuje się na stokach gór Mátra w Gyöngyös.Pochodzi stąd złocistożółty
Gyöngyös-Bor.To poprzez wino w czasie pokoju zacieśniała się przyjaźń
polsko-węgierską,którą podkreśla znane przysłowie,występujące w polskiej i
węgierskiej wersji językowej:Polak Węgier
dwa bratanki:i do szabli i do szklanki.Około połowy Węgrów przyznaje się do
przynależności do kościoła rzymskokatolickiego,pozostali są w większości
wyznania protestanckiego gł.kalwińskiego i luterańskiego.Oprócz tego powszechni
są także wyznawcy innych religii.Około 1/4 Węgrów nie należy do żadnego związku
wyznaniowego.Regularnie w praktykach religijnych udział bierze mniej,niż 10%
społeczeństwa,przy czym dysproporcje te są różne w zależności od wyznania i
regionu.W samym Budapeszcie do kościołów na niedzielne nabożeństwa chodzi około
2-4% mieszkańców,podczas gdy na niektórych terenach wiejskich nawet do 40%.Jednakże
rytm głównych świąt i uroczystości wyznacza kalendarz świąt chrześcijańskich.Szczególnie
obchodzonym dniem na Węgrzech jest 25 kwietnia dzień św.Marka Buza Szentelo.W
tym dniu na wioskach tradycyjnie obchodzi się i święci się pola.Z kolei świętem
zbiorów jest 20 sierpnia dzień św.Stefana.W to święto patrona Węgier odbywa się
w całym kraju wiele zabaw i imprez kulturalnych.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz