Ustrój
polityczny
Ustrój polityczny
Turcji opiera się na Konstytucji Republiki Turcji z 1982,która głosi,że państwo
tureckie jest niepodzielną,laicką,demokratyczną oraz socjalną republiką.Obecna
ustawa zasadnicza,narzucona przez wojsko zaraz po zamachu wojskowym w 1980
roku,zapewnia armii rolę strażnika świeckiej,republikańskiej Turcji i przyznaje
jej prawo do bezpośredniej interwencji w przypadku zagrożenia status quo.Głową
państwa jest prezydent wybierany przez parlament na 7-letnią kadencję.Kobiety w
Turcji otrzymały czynne i bierne prawa wyborcze 5 grudnia 1934 roku.W roku 1935
kobiety stanowiły 4,6% posłów w parlamencie.W referendum 21 października 2007
r.Turcy opowiedzieli się za bezpośrednimi wyborami prezydenta i skróceniem jego
kadencji do 5 lat,zmiany poparło ponad 70% głosujących,mają wejść w życie w
2014 r.Kolejne referendum,wprowadzające zmiany w konstytucji odnośnie m.in.sił
zbrojnych i systemu sądownictwa,odbyło się 12 września 2010,w 30.rocznicę
wojskowego zamachu stanu.Także tym razem głosujący zdecydowali o przyjęciu
rządowych propozycji(57,8% głosów na tak).
Geografia
·Największe
miasta:Stambuł,Ankara,Izmir,Bursa,Adana,Gaziantep,Konya
·Najwyższy
punkt:Ararat 5165 m n.p.m.
·Podział
administracyjny:81 prowincji(iller)
Granice
Turcja graniczy z 8
państwami.
Całkowita
długość granic wynosi 2627 km z czego na poszczególne kraje przypada:
·Armenia 268 km
·Azerbejdżan(Nachiczewan)9 km
·Bułgaria 240 km
·Gruzja 252 km
·Grecja 206 km
·Iran 499 km
·Irak 331 km
·Syria 822 km
Podział
administracyjny
Turcja jest podzielona
na 81 prowincji(tur.vilayet;il;l.mn.iller).Każda prowincja dzieli się na
pod prowincje(tur.ilçe;l.mn.ilçeler).Prowincje mają zazwyczaj nazwę miasta,które
jest jego stolicą,wyjątek stanowią:Hatay(stolica Antakya),Kocaeli(stolica
Izmit) i Sakarya(stolica Adapazarı).
Historia
Republika Turcji
powstała po I wojnie światowej na gruzach Imperium Osmańskiego.Od XVIII wieku
siła tego Imperium ulegała coraz większemu osłabieniu,którego konsekwencją były
częściowe rozbiory po I wojnie światowej.Wiosną 1916 roku Turcy wraz z
plemionami kurdyjskimi na terenie Armenii Zachodniej dokonali rzezi Ormian,które
w wielu krajach uznano za zbrodnię ludobójstwa.Między rokiem 1919 a 1922 toczyła
się wojna grecko-turecka.Latem 1920 roku(10 sierpnia 1920)w Sèvres pod Paryżem
Turcja podpisała traktat pokojowy z państwami Ententy,na mocy którego Grecji
m.in.przyznano większość terenów europejskich Turcji,zachodnie wybrzeże Półwyspu
Anatolijskiego ze Smyrną.Armenii przyznano Kars,większą część Pontu z okręgiem
Trapezunt(dzisiejszy Trabzon) i górę Ararat wraz z jeziorem Wan. Kemal
Atatürk,przywódca ruchu narodowego(młodoturków),dążący do przywrócenia Turcji
choć części terytoriów zabranych jej po I wojnie światowej,nie chciał pogodzić
się z tym faktem i na podstawie Sojuszu o Wzajemnej Przyjaźni i Współpracy z
RFSRR jesienią 1920 Turcja i Rosja Sowiecka dokonały agresji przeciwko Armenii.W
1923 miała miejsce wymiana ludności między Grecją i Turcją,w ramach której,kierując
się kryteriami wyznaniowymi,a nie językowymi, przesiedlono do Turcji ok.420
tys.osób wyznania muzułmańskiego,a do Grecji trochę mniej niż 1,5 mln.osób
wyznania prawosławnego,uwzględniając przy tym liczbę wcześniejszych wychodźców
z okresu wojny.Turcy imigrowali głównie z rejonów wybrzeża Morza Egejskiego,wybrzeża
Morza Czarnego,oraz Kapadocji).W myśl umowy,liczne mniejszości Tureckie
pozostały na terenie greckiej i bułgarskiej Tracji Zachodniej.24 lipca 1923
roku traktat w Lozannie zrewidował postanowienia terytorialne traktatu z Sèvres
i zminimalizował ograniczenia suwerenności Turcji do kwestii demilitaryzacji
cieśnin Bosfor i Dardanele oraz pogranicza turecko-greckiego i
turecko-bułgarskiego w Tracji.Traktat ten ustalił do dziś istniejące granice
Turcji.W 1922 zniesiono kalifat.Już wcześniej zniesiono sułtanat.W 1923 roku
Turcja stała się republiką.Pierwszym prezydentem został Mustafa Kemal,nazwany
później Atatürkiem.Za jego sprawą przeprowadzano liczne reformy mające na celu
europeizację Turcji:zmiana prawa cywilnego,handlowego i karnego,wprowadzenie
alfabetu łacińskiego zamiast arabskiego,wprowadzenia kalendarza gregoriańskiego,wprowadzenie
nazwisk.W 1934 przyznano kobietom bierne i czynne prawo wyborcze.W 1935 kobiety
stanowiły 4,6% parlamentarzystów.Podczas II wojny światowej Turcja pomimo
zachęt włączenia się do działań zbrojnych wysuwanych przez obie strony
konfliktu pozostawała neutralna.Jednym z ważniejszych powodów nieprzystępowania
do wojny były niekorzystne doświadczenia konsekwencji I wojny światowej,a w
szczególności obawa przed Związkiem Radzieckim.Turcja przystąpiła do obozu
aliantów i wypowiedziała wojnę Rzeszy Niemieckiej dopiero w 1945.Od 1952 roku
Turcja jest członkiem NATO.Od 1974 okupuje część Cypru.O laickość państwa od samego
jego początku dba armia.Dlatego też w Turcji dochodziło często do zamachów
stanu(w 1960,1971,1980 i 1997 roku).Ten czwarty miał zresztą wyjątkowo łagodny
przebieg i ograniczył się do zasugerowania partiom rządzącym oddania władzy.Ostatnia
interwencja generalicji w sprawy polityki miała miejsce w pierwszej połowie
2007 roku,kiedy to wybuchł kryzys polityczny związany z niemożnością wyboru
prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe.Turcja od kilkudziesięciu lat stara się
o członkostwo w Unii Europejskiej.Proces ten napotyka jednak szereg poważnych
barier.Problemem jest duża liczba mieszkańców Republiki Turcji,napięte stosunki
dyplomatyczne między Turcją a Cyprem i(w mniejszym stopniu)Grecją oraz obawy o
utracenie jednolitości kulturowo-religijnej państw Unii.3 października 2005
Turcja rozpoczęła negocjacje w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej.
Gospodarka
Turcja jest jedną z
dwudziestu największych gospodarek świata,na co wpływ ma głównie wielkość tego
kraju.PKB na głowę mieszkańca wynosi około 9 tys.dolarów.Od czasów przejęcia
rządów przez Partię Sprawiedliwości i Rozwoju i poradzenia sobie z kryzysem
finansowym z roku 2001 Turcja znajduje się w fazie wyjątkowo dynamicznego
wzrostu gospodarczego.
Rolnictwo
Turcja
jest jednym z 6
całkowicie samowystarczalnych pod względem żywnościowym krajów
świata.Rolnictwo
wytwarza ok.10% produktu krajowego brutto Turcji.Zatrudnienie w tym
sektorze znajduje
około 1/3 siły roboczej.W Turcji istnieje ponad 5 milionów gospodarstw
rolnych.Jedynie
6% z nich ma powierzchnię większą od 20 ha.Turcja jest jednym z pięciu
największych producentów:bawełny,soczewicy,cebuli,buraków
cukrowych,tytoniu,pomidorów,arbuzów,jabłek,winogron,orzeszków
pistacjowych,orzechów
włoskich,oliwek oraz owczego mleka.Jest zarazem największym na świecie
wytwórcą
orzechów laskowych,moreli i fig.Obecnie sektor rolniczy wspierany jest
przez
rząd przy pomocy tych samych instrumentów,jakimi posługuje się Unia
Europejska.Skala
wsparcia jest również porównywalna.
Przemysł
Turcja posiada znaczne
zasoby surowców mineralnych,zwłaszcza rud metali.Wydobycie rud żelaza(Divriği
we wschodniej Anatolii),chromu(Seydişehir na południu kraju Turcja należy do
głównych światowych producentów chromu),boksytów,rud miedzi(Murgul),cynku i
ołowiu.Z surowców energetycznych eksploatuje się węgiel brunatny(zachodnia
Anatolia),węgiel kamienny(zagłębie Ereğli-Zonguldak) i ropę naftową w pobliżu
granicy z Syrią(główny ośrodek Batman).Z surowców chemicznych wydobywa
się:fosforyty,sól kamienną i siarkę.39% energii elektrycznej dostarczają
elektrownie wodne(największe Keban i Atatürk zbudowane w 1992 na Eufracie),61%
węglowe i naftowe.Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca 1296
kWh(2000).Do najstarszych i najlepiej rozwiniętych gałęzi przemysłu
przetwórczego należą:przemysł spożywczy(cukrowniczy,mleczarski,tytoniowy)oraz
włókienniczy i odzieżowy,wykorzystujące surowce krajowe.Od lat 60.rozwój
hutnictwa żelaza(głównie ośrodki:Karabük,Ereğli),miedzi(Ergani,Stambuł)oraz
aluminium,przemysłu maszynowego i zbrojeniowego,środków transportu(montownie
samochodów,ciągników,budowa statków),sprzętu gospodarstwa
domowego,chemicznych(m.in.produkcja nawozów sztucznych),cementowego i
rafineryjnego(w portach dowozowych ropy naftowej:İzmit oraz w Batman).Powszechnie
rozwinięte rzemiosło:dywany,biżuteria,wyroby metalowe,ceramika,wyroby skórzane.Największa
koncentracja zakładów przemysłowych w regionie
północno-zachodnim:Stambuł Ereğli Izmir,ponadto w rejonie Ankary i na
południowo-wschodniej:Adana Gaziantep Antakya.
Turystyka
Jedną z najszybciej
rozwijających się gałęzi gospodarki Turcji jest turystyka.Najwięcej turystów
przyjeżdża z Niemiec,Rosji,Holandii,Francji,Belgii,Wielkiej Brytanii i Polski.Wpływy
z turystyki wynoszą 3,6 mld dolarów.Główne ośrodki turystyczne to:kurorty nad
wybrzeżem morza Egejskiego i morza
Śródziemnego(Bodrum,Fethiye,Kuşadasi,Antalya,Alanya),Stambuł,Kapadocja oraz
zabytki kultury antycznej:Troja,Milet,Efez,Hierapolis,Pergamon,İzmir,Side,Aspendos
i inne.
Komunikacja
Sieć komunikacyjna w
Turcji jest w rozbudowie i obecnie obejmuje ok.63 tys.km dróg o twardej
nawierzchni,w budowie dalsze 1250 km autostrad m.in.od granicy bułgarskiej do
Ankary.Drogi łączą Turcję z Bułgarią oraz Syrią,Iranem i Irakiem.Europejską i
azjatycką część kraju łączą 2 mosty na Bosforze w Stambule.Turcja posiada 8,4
tys.km linii kolejowych,w większości jednotorowych.W 2003 Tureckie Koleje Państwowe(TCDD)rozpoczęły
program budowy linii wysokich prędkości.Pierwsza z nich o długości 533 km
połączy Stambuł z Ankarą przez Eskişehir i skróci czas podróży z 6-7 godzin do
3,5.Planowane zakończenie prac,łącznie z oddaniem tunelu Marmaray pod dnem
Bosforu,przewidziano na rok 2012.Nośność floty handlowej 7,1 mln DWT.Główne
porty morskie(przeładunek powyżej 1 mln ton):Stambuł nad cieśniną
Bosfor,Zonguldak,Ereğli i Samsun nad Morzem Czarnym,İzmir i İzmit nad Morzem
Egejskim i Mersin,İskenderun nad Morzem Śródziemnym.Rozwinięta żegluga
kabotażowa,połączenia promowe między europejską i azjatycką częścią kraju(na
Bosforze,z Cyprem i wyspami greckimi(Rodos,Samos,Chios).
Zwierzęta
Zwierzęta hodowane na
terenie Turcji to:krowy,konie,kozy,osły i owce,jak również wielbłądy i
bawoły.Najpopularniejszą w Turcji rasą psa jest Kangal wielki i silny pies
pasterski.Najciekawszą rasą kotów są koty Van o białym futrze i różnokolorowych
oczach jednym zielonym,a drugim niebieskim.Na wolności żyją w Turcji
jelenie,szakale,rysie,dziki,wilki oraz rzadko lamparty i niedźwiedzie.
Siły
zbrojne
Armia turecka jest
szóstą największą armią świata i drugą co do wielkości w NATO(po armii
USA).Liczy 823 tys.zawodowych żołnierzy.Według konstytucji armia stoi na straży
świeckości państwa.W drugiej połowie XX wieku kilkukrotnie dokonywała zamachu
stanu(ostatni raz w 1997),obalając przy tym rządy,które uznawała za zbyt
islamskie.By wstąpić w jej szeregi trzeba mieć ukończone 20 lat.Według danych
CIA Turcja przeznacza ok.5% PKB na dozbrajanie armii.
Media
W Turcji działa
publiczne radio i telewizja(Türkiye Radyo Televizyon Kurumu).Działają stacje
tv:TRT1,TRT Haber,TRT Türk,itp.Działają też stacje radiowe np.:Radyo1,TRT
FM,Radyo3,czy też Radyo4.Także są telewizje prywatne,np.:Show TV czy też NTV(Turcja).
Demografia
·Narodowości:Turcy
ok.65%,Kurdowie ok.19%,Tatarzy Krymscy ok.7%,Arabowie ok.2%,Azerowie ok.1%
·Wyznania:muzułmanie(gł.sunnici)99%(statystyki
oficjalne nie wyróżniają alewitów i traktują ich jako sunnitów;szacuje się,że
alewici stanowią 25-30% populacji Turcji)
Oficjalne liczby są
jednak nie do końca prawdziwe,gdyż każdy mieszkaniec Turcji,jeżeli nie
deklaruje się jako wyznawca innej religii,automatycznie zaliczany jest do
muzułmanów.Nie ma tam czegoś podobnego do wystąpienia z kościoła
chrześcijańskiego, toteż ateiści i agnostycy oficjalnie uznawani są za
muzułmanów.Wymagana jest po prostu przynależność do jakiejkolwiek religii.Z
tego powodu liczba mieszkańców Turcji niewyznających żadnej religii jest
nieznana.Regularnie brak również z urzędowych tureckich statystyk
Greków,Bułgarów,Albańczyków,Adżarów,Gruzinów i Ormian,którzy stanowią znaczną
część mieszkańców.Podobnie statystyki wyznaniowe zupełnie pomijają chrześcijan,a
przecież obok Ormian i Greków,żyją tu starochrześcijanie:Asyryjczycy i
Syryjczycy oraz Koptowie.Turcja nieoficjalnie,ma najwyższy odsetek osób
bezwyznaniowych wśród krajów z dominującą religią muzułmańską.
Religia
·Islam:99,64%
·Prawosławie:0,21%
·Protestantyzm:0,06%
·Katolicyzm:0,05%
·Judaizm:0,04%
·Świadkowie Jehowy:0,005%
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz