Afganistan

Afganistan,Islamska Republika Afganistanu(dari افغانستان,trl.Afghānestān,trb.Afghanestan;جمهوری اسلامی افغانستان, trl.Dawlat-e Eslāmī-ye Afghānestān,trb.Daulat-e Eslami-je Afghanestan; paszto افغانستان,trl.Afghānistān,trb.Afghanistan;د افغانستان اسلامي جمهوریت,trl.Də Afghānistān Islāmī Dawlat,trb.Dy Afghanestan Eslami Daulat)śródlądowe państwo położone w Azji Środkowej.Afganistan, pers.i paszto:افغانستان(Afghânistân)Źródło słowa"Afgan"pozostaje nierozpoznane.Jedno z wyjaśnień bierze je od Apakana,irańskiego władcy z VIII lub IX wieku.Inne wskazuje na odniesienie do słowa"Abgan"(Imperium Sasanidów,III wiek),najstarszego znanego zapisu odnoszącego się do późniejszego"Afgan".Pojawia się również w zapiskach Szapura I w Nachsz-e-Rostam,gdzie wspomina o nazwisku Goundifer Abgan Rismaund.Indyjski astronom z VI wieku,Varahamihira,w swojej pracy"Brhat Samhita"(11.61;16.38),określa Afganów słowem Avagan.Chiński pielgrzym Xuanzang określa nazwą 阿薄健("Abojian")lud zamieszkujący tereny na północ od Gór Sulejmana.W języku perskim-stân oznacza"kraj".Starożytni Grecy nazywali te tereny"Ariana"od awestyjskiego Aryanam Vaeja lub"Aryavarta""kraj Ariów"w sanskrycie.Określenie'Ariana Afghânistân'jest wciąż popularne wśród perskojęzycznych mieszkańców Afganistanu.Nazwą'Chorasan'określano Afganistan jako część Wielkiego Chorasanu,co w zapisie pahlawi znaczy"Wschodni Kraj"(pers.خاور زمین).

Konstytucja afgańska przyjęta w 2004 roku zakłada istnienie trójpodziału władz na władzę:

•ustawodawczą,

•wykonawczą

•i sądowniczą.

Władza ustawodawcza przysługuje parlamentowi zwanemu Loja Dżirga.Władzę wykonawczą sprawuje wyłaniany w wyborach powszechnych Prezydent,któremu podlega rząd i administracja centralna.Afganistan jest wysokogórskim krajem śródlądowym,nie posiadającym dostępu do morza,położonym w środkowej i południowo-zachodniej Azji.Ponad 4/5 powierzchni zajmują góry.Z północnego wschodu na południowy zachód rozpościera się pasmo górskie Hindukusz z najwyższym szczytem kraju(Noszak,7492 m n.p.m.),przechodzący w surowe obszary Wyżyny Irańskiej,a następnie w półpustynię Registanu(35-40 tys.km²),między którymi znajduje się Wyżyna Haradżat z kilkoma przełęczami umożliwiającymi komunikację pomiędzy regionami kraju.Klimat surowy i mroźny,w górach średnie temperatury stycznia spadają do-15°C,a w lipcu rzadko przekraczają 0°C.Lata najcieplejsze na pustynnych obszarach na południu(powyżej+22°C).Opady w górach powyżej 1500 mm rocznie,większa część kraju ma 400-600 mm rocznie,na terenach stepowych poniżej 200 mm rocznie.Ziemie uprawne zajmują zaledwie 12% powierzchni,zaś lasy(głównie w rejonie północno-wschodnim)tylko 3%.

Granice 5 529 km:

•Chińska Republika Ludowa przez korytarz wachański 76 km

•Iran 936 km

•Pakistan 2429 km

•Tadżykistan 1206 km

•Turkmenistan 744 km

•Uzbekistan 137 km

•najniższy punkt Amu-daria 258 m n.p.m.

•najwyższy punkt Noszak 7492 m(inne źródła podają 7485 m n.p.m.)

Afganistan należy do najsłabiej rozwiniętych gospodarczo państw świata.PKB wyniósł 16,63 mld dolarów USA(dane szacunkowe z 2009),czyli zaledwie 571 dolarów na 1 mieszkańca,z czego 31% dostarczyło rolnictwo,26% przemysł,a resztę usługi.

Zasoby naturalne:

•gaz ziemny,

•ropa naftowa,

•węgiel,

•miedź,

•chrom,

•baryty,

•siarka,

•ołów,

•cynk,

•ruda żelaza,

•sól,

•kamienie szlachetne

•i półszlachetne są eksploatowane w ograniczonym zakresie,większe znaczenie ma jedynie wydobycie gazu(30 mln m³ w 2008) i surowców budowlanych,między innymi lazurytu.

Kilka elektrowni wodnych wyprodukowało 285,5 mln kWh energii elektrycznej.

Liczne zakłady rzemieślnicze rozrzucone po całym kraju produkują rozmaite wyroby:

•włókiennicze,

•metalowe,

•skórzane

•oraz wyroby z drewna i inne.

Rozwinięty jest przemysł spożywczy.Główną gałęzią gospodarki jest niskotowarowe rolnictwo.Uprawia się głównie zboże(pszenica 2,7 mln ton,ponadto kukurydzę,jęczmień i ryż),także bawełnę,buraki cukrowe,trzcinę cukrową;w dolinach rzek na terenach nawadnianych kwitnie sadownictwo i uprawa winorośli produkcja winogron 365 tys.ton.

Dobrze rozwinięta hodowla(częściowo koczownicza):

•owiec 11 mln,

•kóz 2,2 mln

•oraz wielbłądów i koni.

Transport bardzo słabo rozwinięty.Drogi liczą tylko 42,15 tys.km,w tym:29800 km szlaków nieutwardzonych(wskaźnik gęstości dróg wynosi zaledwie 6,51 km/100 km²),a jednocześnie nie istnieją tu jakiekolwiek linie kolejowe.W Afganistanie istnieje 1200 km(w 2007)śródlądowych dróg wodnych.Najważniejszą arterię stanowi żeglowny odcinek rzeki Amu-daria,po którym pływają statki o pojemności do 500 DWT.Ponadto istnieją gazociągi o łącznej długości 466 km.Główne lotnisko w Kabulu ma połączenie z kilkoma miastami za granicą.Poza Kabulem,w 2010 istniało 18 innych lotnisk o betonowych pasach startowych oraz 34 inne o nieutwardzonych lądowiskach.Międzynarodowe linie lotnicze znajdują się w Kabulu i w Kandaharze.Na całym obszarze kraju poważną rolę odgrywa nadal transport juczny.Bilans handlowy niezrównoważony:eksport w 2009 wyniósł 547 mln dolarów, zaś import aż 5300 mln dolarów.

Główni partnerzy handlowi:

•Pakistan,

•USA,

•Indie,

•Niemcy,

•Rosja,

•Japonia

•i Iran.

Z uwagi na utrzymujące się od kilkudziesięciu lat konflikty i prowadzone działania wojenne,gospodarka afgańska znajduje się w ruinie.Głównym produktem eksportowym,do niedawna,było opium,którego roczna produkcja wynosiła 4.000 ton.Produkcją opium trudnią się lokalni watażkowie usadowieni w poszczególnych rejonach kraju i czujący się bezkarni ze względu na słabość władzy centralnej.Różnorodność etniczna i językowa Afganistanu odzwierciedla jego położenie,gdzie przechodziły wojska i przecinały się historyczne szlaki handlowe prowadzące z Azji Środkowej do Azji Południowej i Południowo-Zachodniej.Dari(afgański perski) i paszto są językami urzędowymi i służą jako wspólny język większości Afgańczyków,chociaż talibowie stosowali tylko paszto.Uzbecki i turkmeński są szeroko rozpowszechnione na północy.Mniejsze grupy w całym kraju mówią ponad 70 innymi językami i niezliczonymi dialektami.Religią państwową jest islam.Szacuje się,że 80% ludności to muzułmanie wyznający sunnicką odmianę Hanafi.Reszta to głównie muzułmanie szyici,przede wszystkim Hazarowie.Pomimo prób w okresie rządów komunistycznych laicyzacji afgańskiego społeczeństwa islamskie praktyki przenikają wszystkie aspekty życia.Islam był fundamentem oporu wobec komunistów i radzieckiej inwazji.Islamskie tradycje religijne i przepisy,wraz z tradycyjną praktyką są podstawowym sposobem na prowadzenie swojego życia i rozwiązywanie sporów prawnych.Poza mieszkańcami dużych miast większość Afgańczyków jest podzielonych na plemiona i inne wspólnoty oparte na przywódcach,które kultywują dawne tradycje i praktyki religijne.Liczba mieszkańców w 2010 wynosiła 29,12 mln(w 1950 było ich 8,15 mln).Ludność jest rozmieszczona bardzo nierównomiernie.Główne skupiska to kotliny śródgórskie i oazy na obszarach północno-wschodniej części kraju;tereny wysokogórskie na północy i półpustynne na południowym zachodzie są prawie bezludne.Ok.2 mln mieszkańców to koczownicy.Ponad 3 mln osób przebywa na emigracji,głównie w Pakistanie i Iranie.

Skład narodowościowy jest zróżnicowany:

•żyją tu Pasztunowie 35%,

•Tadżycy 33%,

•Hazarowie i Uzbecy po ok.9%,

•Ajmakowie 4%,

•Turkmeni 3%,

•Beludżowie 2%.

Tylko28%ludności mieszka w miastach.Poziom życia ludności i jej zdrowotność należą do najniższych w świecie;powszechnym zjawiskiem jest analfabetyzm 62,9%.

Statystyki demograficzne

(2011)

Liczba ludności:29835392

Współczynnik urbanizacji:23%(2010)

Ludność według wieku

0–14 lat:42,3%(mężczyzn:6464070;kobiet:6149468)

15–64 lat:55,3%(mężczyzn:8460486;kobiet:8031968)

Ponad 64 lata:2,4%(mężczyzn:349349;kobiet:380051)

Średni wiek

W całej populacji:18,2 lat

Mężczyzn:18,2 lat

Kobiet:18,2 lat

Przyrost naturalny:2,375%

Współczynnik urodzeń:37,83 urodzeń/1000 mieszkańców

Współczynnik zgonów:17,39 zgonów/1000 mieszkańców

Współczynnik migracji:3,31 migrantów/1000 mieszkańców

Ludność według płci

Przy narodzeniu:1,05 mężczyzn/kobiet

Poniżej 15 lat:1,05 mężczyzn/kobiet

15–64 lat:1,05 mężczyzn/kobiet

Powyżej 64 lat:0,92 mężczyzn/kobiet

W całej populacji:1,05 mężczyzn/kobiet

Umieralność niemowląt

W całej populacji:149,2 śmiertelnych/1000 żywych

Płci męskiej:152,75 śmiertelnych/1000 żywych

Płci żeńskiej:145,47 śmiertelnych/1000 żywych

Oczekiwana długość życia

W całej populacji:45,02 lat

Mężczyzn:44,79 lat

Kobiet:45,25 lat

Rozrodczość:5,39 urodzeń/kobietę

Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS:0,01%(2001)

Główne miasta:

•Kabul 2 536,3 tys.

•Herat 349,0 tys.

•Kandahar 324,8 tys.

•Mazar i Szarif 300,6 tys.

•Dżalalabad 168,6 tys.

•Kunduz 117,5 tys.

6690 osób na 1 lekarza(w 1990 r.-13200 osób na 1 lekarza)

2945 osób na łóżko szpitalne

23% ludności żyje poniżej poziomu ubóstwa

Podział administracyjny

Afganistan jest podzielony na 34 prowincje(wilajet)i 398 dystryktów.

Religijność:

Islam 97,89%

Zoroastryzm 1,5%

Hinduizm 0,35%

Tradycyjne religie etniczne 0,1%

Bahaizm 0,1%

Sikhizm 0,02%

Chrześcijaństwo 0,01%