·Całkowita granica lądowa:633 km
·Długość wybrzeża:374 km
·Długość granic z sąsiadującymi
państwami:Łotwa 339 km,Rosja 294 km
·Najwyższy punkt:Suur Munamägi 318 m
n.p.m.
·Najniższy punkt:Bałtyk 0 m
Nazwa
Nazwa Estonia(we współczesnym języku estońskim
Eesti)może być wywodzona ze słowa Aestii,nazwy nadanej przez starożytnych
Germanów ludom zamieszkującym tereny na północny wschód od Wisły.Rzymski
historyk Tacyt w 98 r.n.e.Po raz pierwszy pisał o ludach Aestii i wczesnych
Skandynawach,nazywając ziemie na południe od Zatoki Fińskiej Eistland,a ich
mieszkańców eistr.
Ustrój
polityczny
Estonia jest republiką wielopartyjną.Ustrój
polityczny kraju ukształtowała konstytucja z 1992 roku.Kładzie ona szczególny
nacisk na dominację jednoizbowego parlamentu,który nazywa się Riigikogu.Jest on
ciałem legislacyjnym,wybieranym w 5-przymiotnikowych
wyborach(proporcjonalnych)na 4 lata z 5% progiem wyborczym dla partii.W parlamencie
zasiada 101 deputowanych.
Najważniejszymi
zadaniami parlamentu,oprócz stanowienia prawa,są:
·Zatwierdzanie rządu
·Wybór prezydenta na 5-letnią kadencję.
Mimo,że prezydent posiada prawo weta wobec ustaw
parlamentu,jego kompetencje ograniczają się do reprezentowania państwa i wskazania
premiera po wyborach,których termin także on wyznacza.Głównym organem wykonawczym
polityki państwa jest rząd,odpowiedzialny przed parlamentem.Parlament
kontroluje go nie tylko przez votum zaufania/nieufności,ale także przez
interpelacje i zapytania(tzw.godzina pytań do premiera w każdą środę).
Estonia
a Skandynawia
Biorąc pod uwagę silne wpływy skandynawskie w
Estonii,wielu Estończyków czuje się Skandynawami.Wpływy szwedzkie czy duńskie
były w Estonii bardzo silne.Sama nazwa stolicy Estonii Tallinn
znaczy"Duńskie Miasto".Wg prezydenta państwa,Toomasa Hendrika Ilvesa:"Estonia
to postsocjalistyczny kraj skandynawski".Pod względem kulturowym,wyznaniowym
i wieloma innymi Estonia jest dość podobna do sąsiedniej Finlandii(Estończycy są
najbliższymi krewnymi Finów),różnicą mogą być silne wpływy niemieckie w
Estonii,których w Finlandii nie było w takim stopniu,nieco inna najnowsza
historia,duża mniejszość rosyjska oraz liberalny model gospodarczy.
Wpływy
niemieckie
Estonia(podobnie jak jej południowy sąsiad Łotwa)od
wczesnego średniowiecza,aż do początków XX wieku,a więc przez wieleset lat,znajdowała
się pod bardzo silnym wpływem kultury niemieckiej.Było to spowodowane tym,że
obecna Estonia i Łotwa to dawne Inflanty i inne krainy historyczne(np.Terra
Mariana),które najdłużej w swej historii były pod niemieckim panowaniem.Kultura
niemiecka oddziaływała tam jednak znacznie dłużej niż tylko w czasie
oficjalnego panowania Niemców na tym terenie,ale również w czasie panowania
szwedzkiego,polskiego czy też rosyjskiego wyższą klasę społeczeństwa stanowili
tam wciąż Niemcy,obejmowali oni też często najważniejsze urzędy w administracji,a
miasta w tych krajach wciąż miały niemiecki charakter.Warto tu przytoczyć słowa
jednego z polskich studentów,Bronisława Limanowskiego,który w swych
Pamiętnikach(1835–1870 r.)opisuje,będące już pod rosyjskim panowaniem miasto
Tartu w Estonii:„Tartu miało charakter zupełnie niemieckiego miasta.
Język
niemiecki panował wszędzie:
·W urzędach,
·Na katedrach uniwersyteckich,
·W sklepach,
·Na ulicy.
Właściwe miasto było z prawej strony Embachu.Miało
ono piękny staroniemiecki wygląd,zwłaszcza główna ulica
Ritterstrasse(Rycerska)przedstawiała się wspaniale.Lecz największą ozdobą było
wzgórze piętrzące się nad miastem i porosłe bujnym lasem,tak zwane Domberg,od
dawnej katedry katolickiej,w której ongiś kazał Piotr Skarga.”Oczywiście
kultura niemiecka silnie oddziaływała na,skupione głównie na wsiach,ludy
fińskie czyli przodków obecnych Estończyków oraz ludy bałtyckie przodków
obecnych Łotyszy.Kultura niemiecka wciąż obecna jest w wielu aspektach
kulturowych dzisiejszych Estończyków i Łotyszy.
Geografia
W skład Estonii wchodzi ponad 1500 wysp i wysepek w
Zatoce Ryskiej(największe Sarema i Hiuma)o łącznej powierzchni 4,2 tys.
km²(9,2% powierzchni kraju).Zachodnie wybrzeże silnie rozczłonkowane,niskie,
północne wysokie i strome.Większość obszaru stanowią tereny nizinne(średnia
wysokość 50 m)z najwyższym wzniesieniem Suur Munamägi,sięgającym 318 metrów
n.p.m.Rzeźba polodowcowa(moreny,drumliny,ozy,jeziora).W północno-wschodniej
części wysoczyzna Pandivere(wys.do 166 m),na południu i południowym wschodzie
wzniesienia Sakala,Otepää i Haanja(do 318 m).Klimat umiarkowany,przejściowy między
morskim i kontynentalnym.Średnia temperatura w najchłodniejszym miesiącu(w
lutym)wynosi od–6°C na wschodzie,do–2°C na zachodnich wyspach,w lipcu
16-17°C.Suma roczna opadów 600-700 mm,maksimum od lipca do września.
Gęsta
sieć rzeczna,zwłaszcza w południowej części,główne rzeki:
·Narwa,
·Ema,
·Parnawa;
Ponad 1000 jezior(ok.5% powierzchni
kraju),największe Pejpus(graniczne z Rosją).Estonia leży w strefie lasów
mieszanych.Na ubogich glebach piaszczystych rosną bory sosnowe(z sosną
zwyczajną),na glebach bardziej żyznych lasy świerkowe(ze świerkiem pospolitym),niekiedy
ze znacznym udziałem dębu szypułkowego i innych drzew liściastych.Lasy zajmują
ok.18% powierzchni kraju,torfowiska(przeważnie wysokie) i tereny podmokłe 20%.Na
wschód od Tallinna(na wybrzeżu Zatoki Fińskiej)Park Narodowy Lahemaa.
Największe
wyspy należące do Estonii to:
·Hiuma
·Sarema
·Muhu
·Vormsi
Historia
·8000 p.n.e.Najstarsze ślady osadnictwa
na terenie Estonii;
·3000 p.n.e.Osiedlają się plemiona
ugrofińskie;
·100 rzymski historyk Tacyt wspomina w
swoich kronikach o Aestii,Aestiorum gentes;
·525 poselstwo Estiów do króla Ostrogotów
Teodoryka w Rzymie
·VIII wiek początki osiedlania się
Wikingów na terenie Estonii.
·IX-XII wiek uzależnienie od księstw
fińskich;
·1030 pierwsze wzmianki o Tartu(Dorpat);
·1050 pojawiają się zręby późniejszego
miasta Tallinna;
·1154 arabski badacz al-Idrisi umieszcza
Tallinn w swoim atlasie pod nazwą Qalaven(Kalevan);
·1208 Niemieccy Kawalerowie Mieczowi
rozpoczynają swoją ekspansję na tereny estońskie(z terenów opanowanej już
Łotwy),początek dwustuletniej walki z Zakonem.Od tego czasu zaczęły się w
Estonii długie i bardzo silne wpływy niemieckie,rozpoczęło się niemieckie
osadnictwo,panowanie i dominacja nad terytorium Estonii,w miastach rozpoczęła
dominować,niemal całkowicie,kultura niemiecka,sytuacja ta trwała setki lat.
·1219 duński król Waldemar II Zwycięski
opanowuje północną część Estonii,w tym miasto Tallinn;
·1248 Tallinn(Rewal)zostaje członkiem
niemieckiej Hanzy;innymi miastami hanzeatyckimi są Tartu,Pärnu,Viljandi;
·1343-1345 powstanie estońskie,Duńczycy
sprzedają swoje terytorium kawalerom mieczowym;
·1523 Tallinn(Rewal)staje się członkiem
Ligi Hanzeatyckiej;
·1523-1526 reformacja w Estonii;
·1525 pojawia się pierwsza książka w
języku estońskim(szybko zniszczona z powodu oskarżeń o herezję);
·1535 pierwszy katechizm w języku
estońskim;
·1558-1583 wojna o Inflanty,rozwiązanie
zakonu kawalerów mieczowych,Estonia podzielona między Szwecję(północ) i
Polskę(południe);kraj(po obu stronach granicy)liczy ok.250 tys.mieszkańców);
·1600 inkorporacja Estonii do Polski;
·1629 Szwecja opanowuje tereny na północ
od Dźwiny(Daugawy),cała Estonia znajduje się w ich rękach
·1632 powstaje Uniwersytet
Dorpacki(obecnie Tartu).Estonia liczy ok.70-100 tys.mieszkańców;
·1690 Estonia liczy ok.350 tys.mieszkańców;
·1686 pierwszy elementarz w języku
estońskim;
·1700-1721 wielka wojna północna:Estonia
staje się częścią imperium rosyjskiego,wyznanie luterańskie,administracja
niemiecka i status szlachty pozostają niezmienione;Estonia liczy ok.150-170
tys.mieszkańców;
·1739 pierwsza Biblia po estońsku;
·1790 Estonia liczy ok.500
tys.mieszkańców,składa się z dwóch guberni:estońskiej(stolica Rewal/Tallinn) i
liwlandzkiej(stolica Ryga);
·1816 zniesienie niewolnictwa w guberni
estońskiej;
·1819 zniesienie niewolnictwa w guberni
liwlandzkiej;
·1857-61 ukazuje się Kalevipoeg,estoński
epos narodowy;
·1880-90 nasila się polityka rusyfikacji;
·1918 zjednoczenie wszystkich ziem
estońskich w jedną gubernię estońską;
·24 lutego 1918 deklaracja
niepodległości;
·1918-20 wojna estońsko-bolszewicka(wojna
o niepodległość Estonii);
·2 lutego 1920 traktat z Tartu,Rosja
radziecka uznaje niepodległość Estonii i rezygnuje z"eksportu
rewolucji".Pierwsze wybory do Riigikogu.Uchwalenie konstytucji na wzór
szwajcarski:silna pozycja parlamentu,brak głowy państwa,zmiany w prawie
uchwalane w referendum.Główne siły polityczne to:socjaldemokraci,prawicowy
Związek Ludowy oraz centrowe partie drobnomieszczańskie.Większość mieszkańców
to Estończycy(86%),ponadto Rosjanie(9%),oraz Niemcy.Liczna mniejszość
szwedzka.Wyznaniowo kraj zdominowany przez Kościół luterański;
·1924 powstanie komunistyczne w Tallinnie
inspirowane przez ZSRR;
·1933 nowy projekt konstytucji
przygotowany przez ELV i zatwierdzony w referendum.Wprowadzenie systemu
prezydenckiego:rząd i parlament wykonawcami jego woli.Ostatecznie konstytucja
nie wchodzi w życie;
·1934 Konstantin Päts ze"Związku
Ludowego"obejmuje urząd premiera,pracuje nad zmianami w konstytucji,zawiesza
działalność parlamentu,stowarzyszeń i partii politycznych(w tym faszystowskiego
ruchu wabsów);
·1934 Estonia liczy 1126416 mieszkańców,w
tym 93% Estończyków;
·Polityka zagraniczna:Kraj przyłącza się
do powstałej 12.09 w Genewie"Ententy Bałtyckiej".Ponadto utrzymuje
dobre stosunki z Polską,Wielką Brytanią i krajami skandynawskimi.Poprawnie
układają się relacje z ZSRR;
·1938 reforma ustrojowa.Nowa konstytucja.Wybory
do dwuizbowego parlamentu.Konstantin Päts zostaje prezydentem.
·23 sierpnia 1939 pakt
Ribbentrop-Mołotow.Estonia w radzieckiej strefie wpływów
·28 września 1939 Estonia godzi się na
stacjonowanie Armii Czerwonej na swym terytorium.Liczba ich przewyższa prawie
dwukrotnie liczbę wojska estońskiego(25 tys:15 tys).
·17 czerwca 1940 Rosjanie wkraczają do
Estonii.Następuje zmiana rządu na żądanie Żdanowa(emisariusza ZSRR w Estonii),nowym
premierem zostaje Johannes Vares-Barbarus.6 sierpnia
kraj"wspaniałomyślnie"przyłączony do ZSRR,śmierć ok.15.000
Estończyków w wyniku eksterminacji.
·1941 deportacje czerwcowe(ok.10 tys.osób
zesłanych na Sybir,w tym były prezydent Konstantin Päts).Mniejszość szwedzka
ewakuowana na wniosek rządu Szwecji do swego kraju.
·22 czerwca wkroczenie wojsk niemieckich
do Estonii spotyka się z pozytywną reakcją mieszkańców
·1944 Mniejszość szwedzka ewakuowana na wniosek
rządu Szwecji do swego kraju.Powrót do ZSRR,aneksja 5% terytorium przez RFSRR
·1944-1953 estoński ruch oporu przeciwko
sowieckiej okupacji("Leśni Bracia"),15 tys.osób ginie lub umiera z
głodu.
·1944-1990 na emigracji działa estoński
rząd przeciwstawiający się aneksji kraju przez ZSRR(swą siedzibę ma w
Sztokholmie i Oslo).Aneksji Estonii nie uznają m.in.Stany Zjednoczone i
Watykan.
·1949 początek kolektywizacji i "rozkułaczania"
·1959 1203000 mieszkańców w Estonii,w tym
74% Estończyków.
·1968 pierwsze oznaki oporu przeciwko
radzieckiej rzeczywistości
·1980"List 40".Protest przeciwko
zmasowanej rusyfikacji.Strajki studentów w obronie kultury narodowej.
·1988"śpiewająca
rewolucja".Demonstracje 300 tys.Estończyków w Tallinnie.Przywrócenie flagi
narodowej.W listopadzie Rada Najwyższa przyjmuje deklarację suwerenności
miażdżącą większością głosów(254:7).
·1990 obywatele organizują się w Kongres
Ludowy mający doprowadzić do przywrócenia państwowości estońskiej
·1991 w referendum marcowym 78% obywateli
popiera niepodległość państwa
·20 sierpnia Po puczu Janajewa Estonia
deklaruje niepodległość,6 września uznaną przez ZSRR.Na czele państwa stoi
reformatorski komunista Edgar Savisaar.
·1992 wprowadzenie restrykcyjnego prawa o
obywatelstwie.Pojawia się korona estońska zamiast przejściowych
talonów.Pierwsze wybory do Riigikogu.Na czele państwa stają dwaj
konserwatyści:Lennart Meri(prezydent) i Mart Laar(premier).
·1993 Estonia przyjęta do Rady Europy
·1994 rosyjskie wojska opuszczają kraj
·1995 powrót postkomunistów do władzy,1999
rządy ponownie obejmuje prawica
·1998 początek negocjacji o członkostwo w
Unii Europejskiej
·2001 postkomunista Arnold Rüütel wybrany
na prezydenta
·2002 zakończenie negocjacji
przedakcesyjnych
·2003 referendum unijne,zakończone
sukcesem zwolenników akcesji
·2004 akces do NATO
·2004 akces do UE
·2007 gwałtowne zamieszki w Tallinnie
organizowane przez rosyjską mniejszość,a spowodowane przeniesieniem pomnika
żołnierza radzieckiego z centrum miasta na cmentarz wojskowy.
·2011 Estonia przyjęła walutę Euro
GospodarkaKraj przemysłowo-rolniczy.Do 1991 wchodził w skład nadbałtyckiego regionu ekonomicznego ZSRR,silnie uzależniony od importu surowców i paliw.Reforma systemu gospodarczego została zapoczątkowana przed uzyskaniem niepodległości.Estonia jako pierwsze z państw powstałych po rozpadzie ZSRR opuściła w 1992 strefę rublową.Obecnie dynamicznie rozwijający się kraj średniorocznie 9-12%,gospodarka oparta o usługi(69%).Przemysł to 28% PKB,a rolnictwo zaledwie 4%.Duża komputeryzacja państwa.Znaczne pozyskanie torfu.Silnie rozwinięty przemysł maszynowy,elektroniczny,drzewny i meblarski,chemiczny i spożywczy.Głównym ośrodkiem jest stolica Tallinn.Produkcja energii 8,8 TWh,piwa 95 mln litrów.Uprawa głównie jęczmienia,pszenicy,ziemniaków i żyta,w hodowli większe znaczenie ma trzoda i bydło mięsne.Pomyślnie rozwija się rybołówstwo 104 tys.ton ryb.Port morski w Tallinnie należy do większych na Bałtyku.Sieć drogowa liczy 28 tys.km,a jej uzupełnieniem jest 958 km kolei(2005 r.)Coraz większe znaczenie ma turystyka(dochody przekraczają pół miliarda dolarów).Eksport 9.65 mld dolarów(2006 rok),import12.61 mld(2006)dolarów.Wartość PKB w 2004 roku wyniosła 7,2 mld euro,czyli 5,4 tys.na mieszkańca.Bezrobocie:średnio 2%(2007 r.)(regiony zamieszkane przez Rosjan 10%).
Rolnictwo
Użytki rolne zajmują 32% powierzchni kraju(2000).Zbiory zbóż(jęczmień,owies,pszenica)643 tys.t(1996),rośliny pastewne(gł.wieloletnie trawy),ziemniaki(0,6 mln t),len,w strefach podmiejskich warzywa.Intensywna hodowla bydła mleczno-mięsnego(758 tys.sztuk 1990),trzody chlewnej typu mięsnego(1 mln),owiec,kóz,drobiu.Rybołówstwo morskie,głównie porty rybackie:Tallinn,Parnawa,Haapsalu i Kuressaare.
Podział administracyjny
Estonia jest podzielona na 15 prowincji(est.maakonnad;lp.maakond;'powiat').Prowincje z kolei dzielą się w sumie na 227 gmin dwóch rodzajów:33 miejskie(linn) i 194 wiejskie(vald).
Prowincja Stolica Powierzchnia(km²)Ludność
Hiiumaa Kärdla 1023 10289
Saaremaa Kuressaare 2922 35356
Läänemaa Haapsalu 2383 28101
Raplamaa Rapla 2980 37093
Pärnumaa Pärnu 4807 89660
Harjumaa Tallinn 4333 521410
Lääne-Virumaa Rakvere 3465 66743
Ida-Virumaa Jõhvi 3364 174809
Järvamaa Paide 2623 38255
Jõgevamaa Jõgeva 2604 37647
Viljandimaa Viljandi 3422 56854
Tartumaa Tartu 2993 148872
Põlvamaa Põlva 2165 31954
Võrumaa Võru 2305 38967
Valgamaa Valga 2044 35059
Demografia
Estończycy stanowią 68,6% ludności(spis z 2006 r.)Rosjanie 25,6%(głównie w Tallinnie,Kohtla-Jarve i Narwie),Ukraińcy 2,1%,Białorusini 1,3%,Finowie 0,9%;pozostali to głównie Tatarzy,Łotysze,Polacy i Litwini.Od początków lat 90.spadek liczby ludności.Przyrost naturalny od 1991 ujemny(–5,3‰ w 1995 i –4,1‰ w 1997).Wskaźnik urodzeń 8,7‰(1997);w wieku do 14 lat 19% populacji,65 lat i więcej 14%.Ludność miejska 69%(1997).Gęstość zaludnienia 29,4 osób na km²(największa w północnej części,między Tallinnem a Narwą).Główne miasta poza stolicą:Tartu,Narwa,Kohtla-Järve,Parnawa.
Ludność:1330000(2005)
Gęstość zaludnienia:29,4/km²
Przyrost naturalny:–0,65%(2005)
Struktura etniczna
Po zajęciu Estonii przez ZSRR,do tego kraju przesiedlono wielu Rosjan i innych Słowian stanowiących dziś ponad 28% mieszkańców kraju,ludzie ci w dużej części nie znają języka estońskiego,dlatego nie mogą zdać egzaminu przyznającego obywatelstwo estońskie.Po odzyskaniu niepodległości Estonii obywatelstwo estońskie nie zostało przyznane przywiezionym za ZSRR Rosjanom i ich potomkom,muszą oni ubiegać się o nie tak jak obcokrajowcy.
Narodowości według spisu z 2000 roku:
·67,9% Estończycy
·25,6% Rosjanie
·2,1% Ukraińcy
·1,3% Białorusini
·0,9% Finowie
·2,2% inni
Religia
Estonia jest krajem silnie zlaicyzowanym,wyznaniem
tradycyjnym jest luteranizm.
Struktura:
·protestantyzm 13,8%(głównie Estończycy,a
także fińskie i łotewskie mniejszości narodowe)
·luteranizm 10%
·zielonoświątkowcy 1,6%
·baptyzm 1,3%
·prawosławie 12,7%(w większości
rosyjskojęzyczne mniejszości narodowe)
·katolicyzm 0,3%(głównie Polacy i
Litwini)
·inni 0,4%(głównie Świadkowie Jehowy)
·bezwyznaniowi 72,8%
Język
Oficjalnym językiem kraju jest język estoński,należący
do grupy języków ugrofińskich.Estoński jest bardzo blisko spokrewniony z
językiem fińskim.Język estoński posiada także bardzo silne wpływy germańskie(głównie
z niemieckiego i szwedzkiego),około 30% wszystkich słów pochodzi z tych
języków,w tym najwięcej z dolnosaksońskiej odmiany języka niemieckiego.Spowodowane
jest to wielowiekową,niemiecką,szwedzką i duńską dominacją,osadnictwem i
panowaniem na terenie Estonii.Podczas ery radzieckiej język rosyjski był
obowiązkowo nauczany w szkołach i stąd powszechna jego znajomość,nie tylko
wśród etnicznych Rosjan,ale również wśród starszych,30-70-letnich Estończyków.Historia
Estonii sprawia jednak,że nawet znający język rosyjski Estończycy nie chcą go
używać i w praktyce wolą porozumiewać się w dowolny inny sposób,przy pomocy
kilku znanych słów angielskich lub na migi.Współcześnie w szkołach,jako
pierwszy obcy język wykładany jest raczej angielski,który jest stosunkowo
powszechnie znany wśród młodych ludzi.
Języki,według
spisu z 2000 roku:
·język estoński 67,3%
·język rosyjski 29,7%,
·inne 2,3%
·nieznane 0,7%
·język võro 70000
Analfabetyzm,dane
szacunkowe na rok 2003:
·ogólnie:0,2%
·mężczyźni:0,2%
·kobiety:0,2%
Polacy
w Estonii
Emigracja polska do Estonii w latach 30.XX w.liczyła
ok.1 tys.osób.Polacy skupiali się głównie w Tallinnie,Narwie i Tartu.Byli to głównie
rzemieślnicy i robotnicy.Pierwsze polskie organizacje w Estonii to:założony w
1929 roku Związek Narodowy Polski Jutrzenka w Tartu i założony w 1930 Związek
Narodowy Polaków w Estonii w Tallinnie(1937–340 członków).Rozwijano działalność
kulturalno-oświatową(chóry,biblioteki,teatry amatorskie i kółka samokształceniowe
języka polskiego,historii i geografii).W 1934 utworzono w Tallinnie pierwszą
polską drużynę harcerską.W 1937-1939 w Estonii pracowało sezonowo około 4
tysięcy robotników rolnych,głównie z województwa wileńskiego i
nowogrodzkiego.Część pozostała na stałe.W 1939 liczbę Polaków w Estonii
szacowano na 1,5 tys.osób.1940-1941 i 1944-1945 prześladowania ludności
polskiej przez NKWD(m.in.deportacje na Syberię).Obecnie Estonię zamieszkuje 2,2
tys.Polaków.
Największe
miasta
Miasto
Liczba mieszkańców Liczba Estończyków Procentowo Estończyków
Tallinn 400387 215114 53,7%
Tartu 101169 80397 80%
Narwa 68680 3331 4,9%
Kohtla-Järve 47679 8479 17,8%
Pärnu 45500 36112 80%
Viljandi 20756 18995 91,5%
Sillamäe 17199 719 4,2%
Rakvere 17097 14496 84,8%
Maardu 16738 3331 20%
Valga 14323 8970 62,6%
Kuressaare 14925 14548 97,5%
Võru 14879 13414 90%
Jõhvi 12112 4022 33,2%
Haapsalu 12054 9587 80%
Paide 9642 8683 90%
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz